Pytanie

Przedsiębiorca rozliczający się na zasadach ogólnych od sierpnia 2020 r. zamierza zatrudnić na podstawie umowy zlecenie studenta. Do zakresu jego obowiązków będzie należało m.in. wykonywanie sprawozdań do NFZ.

Czy przedsiębiorca jest zobowiązany przejść szkolenie BHP?

Czy zleceniobiorca powinien być skierowany na badanie BHP?

ODPOWIEDŹ

Przepisy bhp nie precyzują, czy przedsiębiorca niebędący pracodawcą, a zatrudniający inną osobę na podstawie umowy cywilnoprawnej powinien odbyć szkolenie w zakresie bhp.

Podobnie nie precyzują w jakich przypadkach należy wymagać od zleceniobiorcy odbycia profilaktycznych badań lekarskich i szkoleń w dziedzinie bhp. Określają one jedynie podstawowy, ogólny obowiązek pracodawcy: zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie tylko pracownikom, ale również osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych (w tym umowy zlecenia). Nie rozstrzygają one jednak, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Można jedynie domniemywać, że w niektórych przypadkach realizacja powyższego obowiązku może być ściśle powiązana z zapewnieniem zleceniobiorcy stosownych badań.

UZASADNIENIE

Umowa zlecenia, uregulowana w Księdze Trzeciej (art. 734-751) ustawy z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.) – dalej k.c., to jedna z najatrakcyjniejszych dla pracodawców form zatrudnienia, bowiem zgodnie z art. 353¹ k.c., umożliwia stronom tej umowy ułożenie stosunku prawnego według swego uznania, jedynie pod warunkiem, że jego treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Z uwagi na fakt, że do tej umowy nie mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.) – dalej k.p., osobie wykonującej zlecenie przysługują tylko takie prawa, jakie bezpośrednio wynikają z treści umowy.

Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 304 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy – o jakich mowa w art. 207 § 2 k.p. – także osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, jak również osobom prowadzącym działalność gospodarczą na własny rachunek w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Ponadto, zgodnie z art. 304 § 3 k.p., obowiązki określone w art. 207 § 2 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

1.

na innej podstawie niż stosunek pracy,

2.

prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Przepisy bhp nie rozstrzygają, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Niewątpliwie jednak, jeżeli rodzaj wykonywanej pracy oraz występujące przy niej zagrożenia są tak znaczne, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bhp, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. To samo może dotyczyć zapewnienia takiej osobie odpowiednich (bezpiecznych) narzędzi pracy, środków ochrony indywidualnej czy zbiorowej itp. Z uwagi na to, że omawiane kwestie wiążą się przeważnie z mniejszymi lub większymi kosztami, warto od razu uregulować je w zawartej ze zleceniobiorcą umowie.

Należy również zaznaczyć, że nie tylko na zleceniodawcy ciążą obowiązki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Trzeba bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 304¹ k.p., obowiązki, o których mowa w art. 211 k.p., podstawowe obowiązki pracownika (m.in. obowiązek poddawania się profilaktycznym badaniom lekarskim) w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź też inny podmiot organizujący pracę.

Tym niemniej, odnosząc się bezpośrednio do treści pytania należy stwierdzić, że w przypadku zleceniobiorców (bez względu na to, czy prowadzą własną działalność gospodarczą, czy też nie) z przepisów nie wynika wprost obowiązek kierowania ich na badania profilaktyczne, o których mowa w art. 229 k.p., czy też szkolenia bhp, o których mowa w art. 237³ k.p., jednakże w przypadku występowania szczególnych zagrożeń związanych z realizacją tej umowy (np.  praca na wysokości itp.) warto, aby zleceniodawca dopełnił takich starań.

W związku z powyższym, strony umowy (zlecenia) mogą wprowadzić w niej zapis mówiący, że „zleceniobiorca zobowiązany jest do przedstawienia aktualnego zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego zdolność do wykonywanej pracy oraz odbywania szkoleń w dziedzinie bhp”. Ponadto, z treści umowy może – choć nie musi – wynikać, że koszty zarówno badań, jak i szkoleń pokrywa zleceniobiorca.

Przepisy nie precyzują również kwestii obowiązku odbycia szkolenia bhp przez przedsiębiorcę zatrudniającego zleceniobiorcę. Co prawda z przepisu art. 237³ § 2¹ k.p. wynika, że pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków (oraz okresowo je powtarzać), jednakże przepis ten nie ma bezpośredniego odniesienia do odpisanej sytuacji, bowiem nie mamy tu do czynienia z pracodawcą w rozumieniu przepisów k.p.

Autor uważa jednak, że pomimo braku formalnego obowiązku, zlecając pracę innej osobie (osobom) nawet na podstawie umów cywilnoprawnych, warto odbyć szkolenie z zakresu bhp dla pracodawców i osób kierujących pracownikami, aby poznać wszystkie obowiązki związane z organizacją pracy.