Za sposób dopuszczania pracowników do wykonywania pracy odpowiada pracodawca, który musi mieć pewność, że pracownik posiada wymagane kwalifikacje, potrzebne umiejętności i niezbędną znajomość przepisów oraz zasad bhp, które pozwalają na powierzenie pracy na określonym stanowisku. Przejawem tego obowiązku jest zapewnienie przeszkolenia pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Zgodnie bowiem z Kodeksem pracy, nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp. Wskazane obowiązki dotyczą zarówno pracowników, którzy dopiero rozpoczynają pracę w danym zakładzie pracy, jak również tych, którzy zmieniają stanowisko pracy lub na ich stanowisku dokonywane są określone zmiany.

1.Rodzaj szkolenia bhp

Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy obejmują szkolenie wstępne i szkolenie okresowe – § 6 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy – dalej r.s.b.h.p. Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje szkolenie wstępne ogólne (instruktaż ogólny) i szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy).

Pracodawca przenosząc pracownika na inne stanowisko pracy lub dokonując zmian warunków pracy na dotychczasowym stanowisku jest zobowiązany poddać go instruktażowi stanowiskowemu. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się bowiem przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:

–

pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,

–

pracownika przenoszonego na stanowisko, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,

–

ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

Celem instruktażu stanowiskowego jest natomiast umożliwienie pracownikom uzyskania wiadomości i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania pracy oraz podstawowych wiadomości o zagrożeniach wypadkowych i zdrowotnych, występujących na danym stanowisku pracy i jego najbliższym otoczeniu. Powinien on zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z:

–

czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą,

–

sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki,

–

metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

Ważne!Pracownik przenoszony na inne stanowisko pracy oraz pracownik, na którego stanowisku zostaną zmienione warunki pracy, musi odbyć instruktaż stanowiskowy. Nie ma obowiązku poddawania go instruktażowi ogólnemu.

Dodajmy, że instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych, zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu. Instruktaż ten powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w Kodeksie pracy oraz w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, przepisami oraz zasadami bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy i zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

2.Zmiana stanowiska pracy

Ponowne odbycie instruktażu stanowiskowego jest wymagane w przypadku, gdy na nowym stanowisku pracy występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych. Przy czym czynnik szkodliwy to czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać się niebezpieczny. Czynnik uciążliwy natomiast to czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, który nie musi, ale może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Ważne!W przypadku przeniesienia pracownika na inne stanowisko pracy obowiązek przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego powstaje, jeżeli na tym stanowisku występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych.

Przykład

Pracownik zmienia stanowisko pracy z ślusarza na montera konstrukcji stalowych. Czy pracownik musi odbyć instruktaż stanowiskowy? Stanowisko montera konstrukcji metalowych jest stanowiskiem pracy, na którym występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, warunki niebezpieczne i uciążliwe. Powoduje to, że zmiana stanowiska ze ślusarza na montera konstrukcji metalowych wymaga ponownego odbycia przez pracownika szkolenia wstępnego stanowiskowego z zakresu bhp.

Przykład

Pracownikowi zostało zmienione stanowisko ramach gradacji, np. z młodszego specjalisty na starszego. Nie zostanie mu zmienione miejsce pracy. Zmieniony zostanie natomiast zakres obowiązków, polegający na wprowadzeniu obowiązku udzielania konsultacji osobistych i telefonicznych klientom biura. W takiej sytuacji należy pracownikowi przeprowadzić instruktaż stanowiskowy, gdyż wprowadzona zmiana będzie wiązała się ze zmianą warunków techniczno-organizacyjnych na stanowisku pracy i sposobu wykonywania pracy z punktu widzenia zagrożeń występujących w środowisku pracy (niekorzystne czynniki psychospołeczne związane ze stałym dużym dopływem informacji i wymaganej gotowości do odpowiedzi).

Przykład

Pracownik jest zatrudniony na stanowisku szlifierza. W związku z przeprowadzanym remontem pracownik będzie wykonywał dotychczasowa pracę, lecz na innej szlifierce zlokalizowanej w innym miejscu warsztatu. Czy taka zmiana niezwiązana ze zmianą stanowiska pracy rozumianego jako rodzaj pracy będzie wiązała się z koniecznością przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego? W tym przypadku znaczenie może mieć zmiana organizacji stanowiska pracy, np. przeniesienie stanowiska pracy w inne miejsce (m.in. z uwagi na zmianę bezpośredniego otoczenia, czy konieczności przekazania wiedzy na temat sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach awaryjnych), czy wprowadzenia nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń.

Przykład

Pracodawca podjął decyzję o zmianie nazewnictwa stanowisk pracy. Pracownik zatrudniony dotychczas na stanowisku kierownika będzie zatrudniony na stanowisku leadera. Czy istnieje konieczność odbycia instruktażu stanowiskowego w związku ze zmianą? Nie, opisana zmiana nie jest zmianą stanowiska pracy w rozumieniu omawianych przepisów. Nie wiąże się ona ze zmianą występującego na stanowisku narażenia na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych.

Ważne!Obowiązek odbycia szkolenia stanowiskowego w przypadku zmiany stanowiska pracy jest niezależny od czasu trwania przeniesienia. W szczególności skierowanie na to szkolenie będzie konieczne w razie polecenia pracownikowi wykonywania innej pracy w trybie art. 42 § 4 k.p., jeżeli będzie ona wiązała się z czynnikami szkodliwymi lub warunkami uciążliwymi (innymi niż dotychczasowe).

Przykład

Pracownikowi zatrudnionemu dotychczas w charakterze robotnika budowlanego z uwagi na potrzeby pracodawcy ma zostać powierzone wykonywanie pracy palacza w kotłowni na okres 2 dni. W związku z powyższym pracownik musi odbyć instruktaż stanowiskowy (zmiana rodzaju pracy, zagrożeń występujących w środowisku pracy) mimo, że przeniesienie będzie krótkotrwałe.

3.Zmiana warunków pracy na dotychczasowym stanowisku

Ponowny instruktaż stanowiskowy należy zorganizować również dla pracownika w sytuacji, gdy nie dochodzi do zmiany stanowiska pracy, lecz na stanowisku dotychczas zajmowanym wprowadzone zostaną zmiany warunków techniczno-organizacyjnych. Będzie to miało miejsce w szczególności w przypadku:

–

zmian technicznych lub technologicznych w procesie pracy,

–

zmian organizacyjnych na stanowisku pracy, zarówno w obrębie danego stanowiska pracy, jak i w jego otoczeniu,

–

wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia lub o działaniu niebezpiecznym,

–

wprowadzenia nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń,

–

wprowadzenia zmian w sposobie wykonywania pracy, w tym nowych zadań.

Ważne!Ponowny instruktaż stanowiskowy należy zorganizować w sytuacji, gdy na stanowisku dotychczas zajmowanym wprowadzone zostaną zmiany warunków techniczno-organizacyjnych.

Przykład

W związku z remontem hali produkcyjnej maszyny zostały przeniesione do innego budynku, gdzie występuje ponadnormatywny poziom hałasu w środowisku pracy. Z uwagi na zmianę bezpośredniego otoczenia (ponadnormatywny poziom hałasu), mimo braku zmiany rodzaju wykonywanej pracy, istnieje konieczność przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego i przekazania wiedzy m.in. na temat sposobów ochrony przed zagrożeniami.

Przykład

Cięcie na gilotynie zostało zastąpione cieciem plazmowym. W związku ze zmiana rodzaju maszyny (zmiana techniczna) konieczne jest przeprowadzenie instruktażu stanowiskowego.

Przykład

W procesie pracy wprowadzono nową czynność, polegającą na czyszczeniu powierzchni przy pomocy kwasu solnego. Z uwagi na wprowadzenie niebezpiecznej substancji konieczne jest przeprowadzenie instruktażu stanowiskowego.

Przykład

Zastąpienie szlifierki pneumatycznej szlifierką elektryczną powoduje konieczność przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Przykład

Po wprowadzeniu zmian na stanowisku pracy pracownik, który przekładał przedmioty z jednego miejsca w drugie musi dodatkowo w czasie tych czynności dokonywać skrętu tułowia. Taka zmiana w sposobie wykonywania pracy, w związku z nowymi zagrożeniami wiąże się z koniecznością przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Ważne!Obowiązek odbycia szkolenia stanowiskowego w przypadku zmiany warunków pracy na dotychczasowym stanowisku jest niezależny od czasu trwania tych zmian.

Przykład

Pracownikowi zatrudnionemu na stanowisku stolarza, z uwagi na awarię frezarki, dostarczono na okres 3 dni, w trakcie których będzie trwała naprawa, maszynę starszego typu, różniącą się pod względem technicznym od poprzedniej. Pracownik musi zostać poddany instruktażowi stanowiskowemu z uwagi na zmianę warunków techniczno-organizacyjnych przy wykonywaniu pracy.

4.Ponowne szkolenie okresowe

Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie (§ 14 r.s.b.h.p.). Szkolenia okresowe są przeprowadzane według programów określających szczegółową tematykę, formę realizacji i czas trwania szkolenia. Programy, dla poszczególnych grup stanowisk, opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą – jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia. Programy te, w zależności od rodzaju stanowiska, różnią się zakresem tematycznym. Tym samym zmiana stanowiska pracy w niektórych sytuacjach będzie wiązała się z koniecznością przeprowadzenia szkolenia okresowego mimo, że pracownik ma aktualne szkolenie.

Ważne!Pracownik, który został przeniesiony na inne stanowisko, będzie musiał odbyć szkolenie okresowe właściwe dla nowego stanowiska w terminach przewidzianych w przepisach r.s.b.h.p.

Przykład

Pracownik posiadający aktualne szkolenie okresowe zostanie przeniesiony ze stanowiska administracyjno-biurowego na stanowisko robotnicze (monter-operator). Będzie on mógł zostać dopuszczony do pracy po odbyciu instruktarzu stanowiskowego. Następnie pracownik będzie musiał zostać poddany pierwszemu szkoleniu okresowemu szkoleniu w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na nowym stanowisku. Natomiast kolejne szkolenie okresowe będzie musiał odbywać co najmniej raz na 3 lata, chyba, że będzie wykonywał prace szczególnie niebezpieczne, wtedy szkolenie przeprowadza się co najmniej raz w roku.

Terminy szkoleń okresowych przewidziane w przepisach r.s.b.h.p.
Opis stanowiska	Pierwsze szkolenie okresowe	Ważność szkolenia okresowego	Czas trwania szkolenia
Osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami	w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku	co najmniej raz na 5 lat	minimum 16 godzin lekcyjnych
Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych	w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku	co najmniej raz na 3 lata chyba, że wykonują prace szczególnie niebezpieczne, wtedy szkolenie przeprowadza się co najmniej raz w roku	minimum 8 godzin lekcyjnych
Pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji	w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku	co najmniej raz na 5 lat	minimum 16 godzin lekcyjnych
Pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby	w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku	co najmniej raz na 5 lat;	minimum 32 godziny lekcyjne(w tym 4 godziny ćwiczeń).
Pracownicy administracyjno-biurowi*	w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku.	co najmniej raz na 6 lat. Inni niewymienieni których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp – co najmniej raz na 5 lat	minimum 8 godzin lekcyjnych

*Zgodnie z art. 237³ § 2² Kodeksu pracy szkolenie okresowe nie jest wymagane w przypadku pracownika na stanowisku administracyjno-biurowym, gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, chyba że z oceny ryzyka wynika, że jest to konieczne.

5.Wyjątki dotyczące ponownego odbycia szkolenia okresowego

Ze szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która:

–

przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego;

–

odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy.

Tym samym, jeżeli zmiana stanowiska pracy i w konsekwencji ponowny instruktaż stanowiskowy jest związany ze zmianą warunków techniczno-organizacyjnych (nie następuje zmiana grupy stanowisk), pracownik posiadający aktualne szkolenie okresowe może być zwolniony z pierwszego szkolenia okresowego, tj.

–

dla zatrudnionych na stanowiskach osób kierujących pracownikami w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,

–

oraz stanowiskach robotniczych, inżynieryjno-technicznych w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,

–

dla pracowników administracyjno-biurowych w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku.

Natomiast kolejne szkolenie okresowe pracownik będzie musiał odbyć przed dopuszczeniem do pracy, najpóźniej po upływie terminu, do którego miał aktualne szkolenie okresowe.

Przykład

Pracownikowi zostało zmienione stanowisko w ramach gradacji ze stanowiska administracyjnego – młodszego specjalisty na stanowisko należące do tej samej grupy stanowisk administracyjnych – specjalisty ds. kontaktów z klientami. Wraz ze zmianą stanowiska zmieniony zostanie natomiast zakres obowiązków, polegający na wprowadzeniu obowiązku odbywania spotkań z klientami. W takiej sytuacji należy pracownikowi przeprowadzić instruktaż stanowiskowy. Będzie on zwolniony natomiast z konieczności odbycia pierwszego szkolenia okresowego. Kolejne szkolenie okresowe będzie zobowiązany odbyć przed dopuszczeniem do pracy, po upływie ważności posiadanego szkolenia.

Przykład

Pracownik zatrudniony na stanowisku administracyjno-biurowym zostaje kierownikiem działu. Jakie szkolenie bhp powinien przejść pracownik w związku ze zmianą? Pracownik powinien przejść instruktaż stanowiskowy. Ponadto z uwagi na fakt, że następuje zmiana grupy stanowisk, to ze szkolenia okresowego będzie mógł być zwolniony jedynie, jeżeli ma aktualne szkolenie okresowe, którego program uwzględniał zakres tematyczny nie tylko przewidziany dla pracowników administracyjno-biurowych, ale również wymagany programem szkolenia okresowego dla osób kierujących pracownikami. Przy czym ramowy program szkolenia dla osób kierujących pracownikami różni się zakresem tematycznym od ramowego programu szkolenia dla pracowników administracyjno–biurowych.

Przykład

Pracownik zatrudniony na stanowisku biurowym w dziale sprzedaży ma zostać przeniesiony na stanowisko biurowe w innym dziale. Charakter oraz warunki pracy są takie same na obydwu stanowiskach. Nie zmienia się również miejsce pracy pracownika, gdyż obydwa działy znajdują się w tym samym pomieszczeniu (open space office). Czy istnieje konieczność odbycia przez pracownika szkolenia bhp? Pracownik nie ma obowiązku odbywania instruktażu stanowiskowego ani pierwszego szkolenia okresowego. Kolejne szkolenie okresowe będzie zobowiązany odbyć po upływie terminu aktualności posiadanego szkolenia.

6.Sankcje dla pracodawcy za naruszenie obowiązków w zakresie szkoleń bhp

Naruszenie przez pracodawcę obowiązków w zakresie szkoleń bhp stanowi naruszenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiąże się to z odpowiedzialnością za wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 1 k.p.), które jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 30.000 zł.