Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy w obszarze bhp jest zazwyczaj niezbyt przyjemna dla pracodawców, służby bhp czy osób kierujących pracownikami. W 2025 roku inspektorzy przeprowadzą 55 tys. kontroli. Pracodawcy funkcjonujący w obszarach, w których występuje największe ryzyko utraty zdrowia lub życia mogą być pewni odwiedzin PIP. Co trzeba wiedzieć na temat takiej kontroli? Jakie będą kluczowe strategie w działalności PIP w latach 2025–2027? Kto jeszcze zostanie skontrolowany?

Warto zapamiętać:

„Dobór zakładów do kontroli będzie wynikiem analizy liczby wypadków przy pracy zaistniałych w ostatnich latach w najbardziej newralgicznych wypadkowo sektorach gospodarki”.

„Kontrole po wypadkach przy pracy ocenią prawidłowość i rzetelność postępowań powypadkowych prowadzonych przez zespoły wyznaczone przez pracodawców”.

„W 2025 roku PIP będzie kontrolowała, czy pracodawcy podejmują działania w celu eliminowania lub ograniczenia zagrożeń związanych z występowaniem czynników fizycznych (hałas, drgania mechaniczne, mikroklimat) w miejscu pracy i czy działania te skutecznie ograniczają wpływ tych czynników na zdrowie pracowników”.

„Liczne zagrożenia dla zdrowia i życia pracujących w sektorze budowlanym niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia, sprawiają, że zasadne będzie kontynuowanie kontroli robót budowlanych”.

Pracodawca jako podmiot organizujący procesy pracy, który ponosi ryzyko prowadzonej działalności odpowiada za bezpieczeństwo. Powyższa odpowiedzialność nie może być scedowana na pracowników służby bhp, osoby wykonującej zadania zatrudnione przy innej pracy czy kierowników, mistrzów brygadzistów.

Z definicji stosunku pracy wynika, że pracownik wykonuje pracę podporządkowaną pod kierownictwem pracodawcy. Kierownictwo to nie tylko możliwość weryfikowania procesu pracy pod kątem jakości oraz ilości wykonywanych obowiązków, ale również obowiązek sprawowania bieżącego nadzoru w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy. Bieżący i osobisty nadzór ze strony pracodawcy jest oczywiście możliwy w przypadku niewielkich podmiotów, gdzie pracodawca pełni nie tylko formalną rolę podmiotu zatrudniającego, ale również kadrowca, czasem behapowca, osoby kierującej pracownikami. Jednak w przypadku większych struktur organizacyjnych nadzór nad bezpieczeństwem pracy jest już rozproszony i scedowany na wyspecjalizowane komórki stanowiące służbę bhp, osoby kierujące pracownikami.

Zapamiętaj!

Sprawowanie regularnego i bieżącego nadzoru nad bezpieczeństwem pracy w żadnym razie nie sprawia, że jest on w pełni skuteczny, a wszelkie nieprawidłowości są na bieżąco eliminowane. Gdyby tak było – coroczne sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy nie byłyby tak obszerne.

PIP jako organ kontroli i nadzoru

Do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy odnosi się przepis art 18⁴ Kodeksu pracy, który w sposób wyraźny wskazuje na PIP jako instytucję sprawującą nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w ustawie.

Żeby w sposób prawidłowy rozumieć działania Państwowej Inspekcji Pracy i swobodnie poruszać się po planach urzędu na 2025 rok, warto rozróżnić kilka kluczowych pojęć, które pojawiają się w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy. Bez właściwego rozszyfrowania pojęć organ, kontrola, nadzór nie ma możliwości, aby w sposób prawidłowy poruszać się w problematyce dotyczącej państwowego nadzoru nad warunkami pracy.

Z przepisu art. 1 ustawy o PIP wynika, że inspekcja jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bhp. Jest to pewien skrót myślowy – należy bowiem pamiętać, że PIP nie jest jednoosobowym organem. Każdy inspektor pracy ma status niezależnego organu kontroli nadzoru, w zakresie działania którego mieszczą się kompetencje zarówno o charakterze kontrolnym, jak i nadzorczym. Zgodnie z art. 17 ustawy o PIP organami Państwowej Inspekcji Pracy są:

• Główny Inspektor Pracy,
• okręgowi inspektorzy pracy oraz
• inspektorzy pracy działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy.

Ustawa o PIP odwołuje się do pojęć kontroli i nadzoru. Słowa te w codziennym języku często używane są jako wyrazy bliskoznaczne. Na gruncie problematyki związanej z PIP sytuację komplikuje to, że pojęcia te nie zostały bezpośrednio w zdefiniowane ustawie.

Przyjmuje się, że kontrola stanowi pierwszy etap postępowania inspektora, w ramach którego weryfikuje on określony wycinek problematyki bhp, następnie sporządza dokumentację w tym zakresie… i na podstawie stwierdzonych nieprawidłowości przystępuje do działań w ramach nadzoru inspektorskiego (stosuje środki prawne w celu „wymuszenia” na podmiocie kontrolowanym usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości). Dlaczego właściwe rozróżnienie pojęcia kontroli i nadzoru jest takie istotne?

Przykład:

Pracodawca na wypadek kontroli PIP zamierza upoważnić do działania w swoim imieniu pracownika służby bhp lub osobę upoważnioną do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy. Pracodawca sporządził upoważnienie, w którym na swojego reprezentanta na wypadek kontroli PIP wskazał pracownika działu kadr. Z upoważnienia wynika jednoznacznie, że wskazana z imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoba jest upoważniona do reprezentowania pracodawcy w postępowaniu kontrolnym. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości w obszarze bhp inspektor wydał kilka nakazów terminowych. Z pouczenia zawartego na formularzu nakazów wynikało, że podmiot kontrolowany ma prawo wnieść odwołanie od decyzji inspektora. Osoba upoważniona w imieniu pracodawcy do reprezentowania podmiotu kontrolowanego wniosła odwołanie w formie pisemnej, załączając wcześniejsze pełnomocnictwo. W piśmie zwrotnym organ odwoławczy, okręgowy inspektor pracy, wezwał odwołującego się pracodawcę do uzupełnienia pełnomocnictwa – o umocowanie osoby w nim wskazanej do reprezentowania pracodawcy również w ramach czynności nadzorczych inspektora pracy.

W wskazanym przypadku należy zauważyć, że pracodawca upoważnił pracownika działu personalnego do reprezentowania go wyłącznie podczas czynności kontrolnych inspektora. Czynności te dotyczą ustaleń stanu faktycznego oraz sporządzania dokumentacji. Tym samym uprawnieniem osoby tak umocowanej było wniesienie zastrzeżeń do protokołu z kontroli. Na podstawie upoważnienia nie miała już jednak możliwości skutecznego wniesienia odwołania od decyzji inspektora. Decyzje takie wydawane są bowiem po zamkniętym postępowaniu kontrolnym – w ramach fazy nadzoru inspektorskiego.

Uwzględniwszy sytuację wskazaną w przykładzie, jeżeli intencją pracodawcy będzie reprezentowanie go w każdej relacji z inspektorem pracy, to powinien upoważnić wskazaną osobę zarówno do reprezentowania w ramach czynności kontrolnych, jak również wszystkich innych podejmowanych w następstwie kontroli – w ramach nadzoru, a także dodatkowo na wypadek ewentualnego postępowania egzekucyjnego.

Istota wieloletnich programów działania

Państwowa Inspekcja Pracy jako organ kontroli i nadzoru działa na podstawie przepisów ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, która w szczególności reguluje postępowanie kontrolne inspektorów. Ustawa wskazuje również, jakie zagadnienia urząd może kontrolować, jednak bez podawania konkretów w zakresie rozłożenia ciężaru gatunkowego w czasie.

   Żeby poznać zamierzenia urzędu, co do problematyki, jaka będzie weryfikowana, należy odwołać się do wieloletnich programów działania, a także do bardziej konkretnych programów opracowywanych na poszczególne lata.

Do zakresu działania Głównego Inspektora Pracy należy w szczególności opracowywanie rocznych i wieloletnich programów działania Państwowej Inspekcji Pracy. Programy są następnie poddawane ocenie przez Radę Ochrony Pracy która ma ustawowe kompetencje w zakresie wyrażania stanowiska w sprawach z zakresu działania PIP.

Obowiązujący program działania PIP obejmuje lata 2025–2027. Warto pamiętać, że zaplanowano w tym roku 55.000 kontroli. Nie oznacza to oczywiście, że nie będzie ich więcej.

Na lata 2025–2027, na szczeblu krajowym, przyjęte zostały trzy kluczowe strategie w działalności Państwowej Inspekcji Pracy:

1. Zapobieganie wypadkom związanym z pracą w sektorze przemysłowym – Wizja zero.
2. Ochrona pracowników narażonych na działanie czynników rakotwórczych, mutagennych lub reprotoksycznych oraz przeciwdziałanie negatywnym skutkom zdrowotnym związanym z ryzykiem narażenia na pył azbestu w miejscu pracy.
3. Działania kontrolno-nadzorcze i prewencyjne w obszarze legalności zatrudnienia, powierzania innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców – Podmioty i inwestycje pod szczególnym nadzorem.

Działania PIP w 2025 roku

Z programu działania PIP na 2025 rok wynika, że inspekcja będzie prowadziła działania nadzorczo-kontrolne skoncentrowane na bezpieczeństwie pracy i ochronie zdrowia w tych obszarach aktywności zawodowej osób pracujących, w których występuje największe ryzyko utraty zdrowia lub życia.

Ważne!

Dobór zakładów do kontroli będzie wynikiem analizy liczby wypadków przy pracy zaistniałych w ostatnich latach w najbardziej newralgicznych wypadkowo sektorach gospodarki oraz uwzględni oczekiwania podmiotów współpracujących z Państwową Inspekcją Pracy w zakresie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy w określonych grupach przedsiębiorstw.

Działania inspektorów pracy, w tym wydawane środki prawne, będą służyły wyeliminowaniu bezpośrednich zagrożeń wypadkowych oraz ograniczeniu wpływu niebezpiecznych i szkodliwych czynników środowiska pracy na pracowników i inne pracujące osoby. Kontrole i wydawane decyzje administracyjne przyczynią się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia wypadków przy pracy i chorób zawodowych, przede wszystkim eliminując niebezpieczne metody pracy, niewłaściwą organizację pracy oraz poprawiając jej ergonomię.

Przyjęto założenie, zgodnie z którym działania podejmowane przez inspektorów pracy będą adekwatne do rodzaju i liczby zagrożeń wypadkowych i zawodowych stwierdzanych u kontrolowanych pracodawców i przedsiębiorców. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na spełnienie obowiązku rzetelnego przygotowania pracowników do pracy poprzez przeprowadzenie wymaganych szkoleń bhp, które powinny gwarantować nabycie wiedzy i umiejętności pracy w bezpieczny sposób oraz zapewnienie pracownikom profilaktycznych badań lekarskich. Inspektorzy pracy ocenią prawidłowość i kompletność opracowanych ocen ryzyka zawodowego, które powinny uwzględniać wszystkie zagrożenia na stanowiskach pracy i skuteczne sposoby ich eliminacji lub ograniczania.

Ocenie zostaną poddane skuteczność i adekwatność przyjętych w zakładach pracy rozwiązań technicznych i organizacyjnych, które mają zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Kontroli podlegać będzie również zabezpieczenie stanowisk pracy środkami ochrony zbiorowej, wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej oraz ich prawidłowe stosowanie.

Problematyka wypadkowa pod szczególnym nadzorem

Z programu działania PIP wynika, że wśród najważniejszych zadań Państwowej Inspekcji Pracy pozostaną kontrole powypadkowe – sprowadzające się do badania okoliczności i przyczyn zaistniałych wypadków przy pracy, śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, które podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu do Państwowej Inspekcji Pracy. Inspektorzy pracy będą niezwłocznie reagować na zgłoszone zdarzenia wypadkowe, sprawdzą prawidłowość postępowania pracodawców i osób organizujących pracę pod kątem respektowania praw osób poszkodowanych oraz ocenią prawidłowość określenia i wdrożenia środków zapobiegających wystąpieniu podobnych wypadków w przyszłości (prewencja wypadkowa).

Zapamiętaj!

Kontrole powypadkowe ocenią prawidłowość i rzetelność postępowań powypadkowych prowadzonych przez zespoły wyznaczone przez pracodawców oraz zweryfikują sposób funkcjonowania obszaru zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwach.

Wizja zero wypadków

Kontrole prawidłowego funkcjonowania w zakładach pracy prewencji wypadkowej będą dotyczyć przede wszystkim zakładów, w których odnotowano najwięcej wypadków przy pracy, w tym zakładów wytypowanych do objęcia kampanią poświęconą realizacji europejskiego filaru Strategii BHP, przewidzianej na lata 2021–2027, czyli „Wizji Zero” wypadków. Zostanie zaplanowana (lata 2025–2027) trzyletnia kampania prewencyjno-kontrolna skierowana do zakładów sektora przetwórstwa przemysłowego, cechujących się dużym ryzykiem wystąpienia wypadków przy pracy oraz takich, w których liczba takich wypadków świadczy o nierespektowaniu obowiązujących przepisów bhp.

Kontrole inspektorów poświęcone problematyce wypadkowej mają na celu wykazać newralgiczne obszary, które stanowią potencjalne źródła wystąpienia zdarzeń wypadkowych. Wydawane środki prawne spowodują wyeliminowanie sytuacji stanowiących bezpośrednie zagrożenie utraty zdrowia lub życia. Wyniki kontroli zobrazują też poziom bezpieczeństwa pracy, w szczególności zaangażowanie pracodawców w tworzenie bezpiecznych miejsc pracy w zakładach przemysłowych. Coroczna analiza kontroli będzie podstawą do sformułowania propozycji ewaluacji działań kontrolnych i prewencyjnych ze strony PIP w kolejnych latach.

Kontrole związane z problematyką zapobiegania wypadkom związanym z pracą w sektorze przemysłowym mają uwzględniać różnorodność procesów technologicznych, które mogą występować w kontrolowanych zakładach produkcyjnych i różne rozwiązania organizacyjne, przyjęte przez pracodawców, skupiając się na obszarach, w których nieprawidłowości i zaniedbania w obszarze bhp mogą skutkować zdarzeniami wypadkowymi.

Warto pamiętać, że podczas wspomnianych kontroli sprawdzeniu zostanie poddana również dokumentacja z postępowań powypadkowych i trafność wskazania adekwatnych środków profilaktycznych, zapobiegających podobnym wypadkom w przyszłości.

Kontrole związane z narażeniem pracowników na czynniki rakotwórcze mutagenne lub reprotoksyczne

Działania planowane przez PIP od 2025 roku wiążą się z realizacją priorytetowych celów Unii Europejskiej w zakresie efektywniejszej ochrony osób pracujących i środowiska przed narażeniem na chemiczne czynniki szkodliwe występujące podczas wykonywania pracy.

Zaplanowana stratega kontrolna będzie realizowana podczas działań w ramach dwóch bloków zagadnień, dedykowanych odrębnym grupom czynników, dla których wprowadzono w Unii Europejskiej i w Polsce szczegółowe regulacje prawne.

PIP skontroluje:

• prawidłowość ochrony pracowników narażonych na działanie czynników rakotwórczych, mutagennych lub reprotoksycznych,
• przeciwdziałanie negatywnym skutkom zdrowotnym związanym z ryzykiem narażenia na pył azbestu w miejscu pracy.

Zarówno doświadczenia kontrolne PIP, jak również zmiany w przepisach dotyczących czynników chemicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, wprowadzone w celu podniesienia poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, pokazują, że nie zawsze zmiany te są monitorowane przez pracodawców. Dotyczy to w szczególności nowych obowiązków wobec pracowników, jak również zmian normatywów higieniczno-sanitarnych.

Kontrole związane z ograniczaniem zagrożeń związanych z występowaniem czynników fizycznych

W 2025 roku PIP będzie kontrolowała, czy pracodawcy podejmują działania w celu eliminowania lub ograniczenia zagrożeń związanych z występowaniem czynników fizycznych (hałas, drgania mechaniczne, mikroklimat) w miejscu pracy i czy działania te skutecznie ograniczają wpływ tych czynników na zdrowie pracowników.

Podczas kontroli inspektorzy będą sprawdzać realizację obowiązku wytypowania i przeprowadzania badań i pomiarów fizycznych wskazanych czynników środowiska pracy, z uwzględnieniem rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie tych czynników, na podstawie obowiązującego u danego pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy oraz czy pracodawcy posiadają aktualne wyniki tych badań.

Inspektorzy zweryfikują, czy prowadzone są rejestry czynników szkodliwych oraz programy działań organizacyjnych oraz technicznych służących wyeliminowaniu lub obniżeniu poziomu narażenia na oddziaływanie tych czynników. Inspektorzy pracy skontrolują obowiązek wyposażenia pracowników w skutecznie działające środki ochrony indywidualnej oraz prawidłowy ich dobór do charakterystyki czynników fizycznych.

Celem kontroli w omawianym zakresie będzie również ocena spełnienia przez pracodawców obowiązków związanych z oceną ryzyka zawodowego oraz zapewnieniem przez pracodawców właściwych pomieszczeń higienicznosanitarnych i właściwych środków ochrony zbiorowej. W trakcie kontroli inspektorzy zweryfikują także spełnienie wymagań dotyczących zapewnienia pracownikom pracującym w warunkach mikroklimatu odpowiednio dobranych środków ochrony indywidualnej, posiłków profilaktycznych i napojów.

Do kontroli zostaną wytypowane zakłady pracy, w których występuje narażenie osób pracujących na hałas, drgania mechaniczne i/lub mikroklimat, ustalone na podstawie informacji własnych PIP (kontrole z lat ubiegłych), informacji będących w posiadaniu stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz na podstawie informacji z zestawień zbiorczych ZUS, podawanych przez pracodawców w drukach ZUS IWA.

Kontrole związane z zagrożeniami szkodliwymi czynnikami biologicznymi

W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie – a jeżeli jest to niemożliwe – środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Zapamiętaj!

Ograniczenie zagrożeń związanych z występowaniem szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy to kolejne zadanie kontrolne PIP na 2025 rok.

Zagrożenia związane z występowaniem szkodliwych czynników biologicznych dotyczą zakładów różnych branż. Szczególnie często spotykane są w branżach związanych z ochroną zdrowia, przemysłem spożywczym, rolnictwem, gospodarowaniem odpadami, a także w laboratoriach diagnostycznych i badawczych. W tych sektorach kluczowe jest wdrożenie odpowiednich procedur ochrony zdrowia, aby minimalizować ryzyko związane z narażeniem na czynniki biologiczne.

Podjęcie działań kontrolnych w tym obszarze ma na celu ograniczanie zagrożeń zdrowotnych oraz minimalizowanie ryzyka związanego z infekcjami i chorobami zawodowymi. Celem kontroli będzie ocena, czy pracodawcy przestrzegają przepisów dotyczących ochrony zdrowia pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych, w tym czy przepisy są właściwie wdrażane poprzez:

• prawidłowo opracowaną ocenę ryzyka zawodowego,
• zapewnienie odpowiednich środków ochrony zbiorowe.
• wyposażenie w środki ochrony indywidualnej,
• wdrożenie i stosowanie procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi.

Inspektorzy pracy zweryfikują podjęte przez pracodawców środki techniczne, takie jak odpowiednie pomieszczenia higienicznosanitarne (toalety, szatnie, pomieszczenia do spożywania posiłków) oraz adekwatność wdrożonych środków ochrony zbiorowej (wentylacja ogólna, miejscowa). Ocenie poddane zostanie zapewnienie bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności – niszczenia odzieży, a także bezpieczeństwo stosowania przydzielonych pracownikom środków ochrony indywidualnej i wyposażenia.

Zapewnienie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia podczas narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne powinno być zrealizowane także poprzez stosowanie łatwo zmywalnych i odpornych na działanie środków chemicznych powierzchni podłóg, ścian i blatów, urządzeń i środków do mycia i dezynfekcji, oraz bezpiecznych systemów składowania i transportu odpadów czy wypełnienie obowiązków przewidzianych prawem (w tym prowadzenie rejestru prac, sporządzenie planu postępowania na wypadek awarii i stosowanie znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym oraz innych znaków ostrzegawczych).

Kontrole związane z występowaniem czynników chemicznych

W procesach pracy stosowane są rozmaite substancje chemiczne i ich mieszaniny. Wiąże się to z koniecznością zapewnienia wysokiego stopnia ochrony zdrowia osób narażonych na szkodliwe czynniki chemiczne.

Kontrole prowadzone przez Państwową Inspekcję Pracy w 2025 roku będą miały na celu ograniczenie negatywnych skutków zdrowotnych u pracowników narażonych na oddziaływanie szkodliwych dla zdrowia chemicznych czynników lub pyłu w środowisku pracy.

Efektem działań podejmowanych przez PIP będzie podniesienie poziomu bezpieczeństwa pracy w kontrolowanych podmiotach oraz zwiększenie stopnia znajomości obowiązujących przepisów i ich przestrzegania, co powinno skutkować zmniejszaniem zapadalności na choroby pochodzenia zawodowego. Działania kontrolne będą elementem unijnej strategii ograniczania chorób zawodowych, powstających w związku z narażeniem pracowników na substancje chemiczne i ich mieszaniny oraz pyły.

Wiele prac związanych z produkcją bądź stosowaniem chemikaliów zalicza się do szczególnie niebezpiecznych. To powoduje bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia pracujących. Sklasyfikowane jako stwarzające zagrożenie substancje chemiczne i ich mieszaniny mogą być przyczyną różnorodnych dolegliwości, chorób oraz wypadków przy pracy. Ich powszechność oraz możliwe negatywne skutki narażenia uzasadniają szczególną troskę o bezpieczeństwo podczas prac związanych z ich produkcją, użyciem i magazynowaniem.

Doświadczenia kontrolne PIP nakazują przyjąć, że w przypadku braku dostatecznej świadomości zagrożeń występujących przy wykonywaniu pracy, a co się z tym wiąże – braku zastosowania odpowiednich środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej, jak również znajomości przepisów bhp – zapewnienie właściwych warunków pracy staje się niezwykle trudne, a ryzyko narażenia pracowników na utratę zdrowia lub życia materializuje się w postaci wypadków i zapadalności na choroby pochodzenia zawodowego. W celu zachowania zdrowia pracujących w trakcie zatrudnienia oraz po zaprzestaniu ekspozycji na szkodliwe czynniki chemiczne środowiska pracy bardzo ważne będzie popularyzowanie wieloaspektowości uregulowań prawnych w tym obszarze. I nie tylko w dużych zakładach pracy, ale również w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach. Inspektorzy PIP będą egzekwowali realizację obowiązków nałożonych na pracodawców odpowiednimi rozwiązaniami legislacyjnymi.

Budownictwo pod szczególnym nadzorem

Od lat sektor budowlany to przysłowiowe oczko w głowie Państwowej Inspekcji Pracy. Jest to branża podlegająca stałym działaniom kontrolnym i prewencyjnym Państwowej Inspekcji Pracy ze względu na utrzymującą się skalę nieprawidłowości materializujących się w dużej liczbie wypadków przy pracy, w tym wypadków śmiertelnych.

Zapamiętaj!

Liczne zagrożenia dla zdrowia i życia pracujących w sektorze budowlanym niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia sprawiają, że zasadne jest kontynuowanie w 2025 roku kontroli robót budowlanych.

Czynności kontrolne będą ukierunkowane przede wszystkim na likwidację bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia, które mogą skutkować wypadkami. Działania kontrolne będą zatem dotyczyły sprawdzenia poziomu bezpieczeństwa pracy i zagadnień związanych z technicznym bezpieczeństwem na placach budowy. W uzasadnionych przypadkach ujawnionych podczas kontroli zakres tematyczny zostanie rozszerzony o zagadnienia prawne oraz kwestie legalności zatrudnienia. Inspektorzy PIP przeprowadzą w szczególności kontrole:

• kompleksowe budów w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy,
• specjalistyczne na wstępnym etapie budowy,
• ukierunkowane na likwidację bezpośrednich zagrożeń na małych budowach,
• pozostałe, w tym wynikające z zagrożeń publicznych przy robotach budowlanych.

Kontrole placów budów mogą mieć charakter kontroli kompleksowych i będą obejmowały bezpieczeństwo pracy oraz ochronę zdrowia pracujących. Jednym z wyróżników doboru budów do kontroli będzie ich wielkość oraz stopień skomplikowania technologicznego i technicznego. Budowy kontrolowane po raz pierwszy zostaną sprawdzone w pełnym zakresie tematycznym zagadnień w sferze bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, występujących w danym momencie procesu budowlanego.

Zakres następnej kontroli (rekontroli) na budowie będzie wynikał ze stanu faktycznego stwierdzonego w kontroli poprzedniej oraz potrzeb wynikających ze stanu bieżącego, wiążącego się z postępem prac budowlanych.

Ważne!

W 2025 roku szczególną uwagę PIP poświęci na kontrole specjalistyczne na wstępnym etapie budowy. Zakres tego rodzaju kontroli będzie obejmował w szczególności ocenę prawidłowości organizacji procesu budowlanego, organizację placu budowy, prowadzenie prac przygotowawczych oraz prowadzenie wstępnych robót budowlanych. Ocenie będą podlegać także działania uczestników procesu budowlanego zgodnie z zakresem ich odpowiedzialności za przestrzeganie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w tym przepisów i zasad bhp.

Równolegle z kontrolą rozpoczynającego się placu budowy będą prowadzone adekwatne działania prewencyjne. Kontrole ukierunkowane na likwidację bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego na małych budowach będą prowadzone systematycznie w ciągu całego roku.

Bezpieczeństwo w górnictwie

Przedmiotem kontroli w 2025 roku ma być zweryfikowanie bezpieczeństwa prowadzenia prac wydobywczych w podziemnych oraz odkrywkowych w zakładach górniczych. Badaniu będą podlegały nieprawidłowości mogące skutkować zagrożeniami dla życia lub zdrowia pracowników kopalń oraz firm świadczących usługi górnicze. Inspektorzy PIP sprawdzą przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących uprawnień i kwalifikacji do obsługi maszyn i urządzeń, nadzoru nad warunkami pracy (organizacji służby bhp), wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze oraz stanu technicznego maszyn i urządzeń. Kontroli podlegać będzie między innymi:

• wykonywanie prac związanych z występowaniem zagrożeń naturalnych na stanowiskach pracy (tąpania, metan),
• sposoby i środki ochrony przed tymi zagrożeniami,
• przestrzeganie przez pracujących instrukcji stanowiskowych i technologicznych wymaganych na danym stanowisku pracy, w tym wykonywanie robót zgodnie z ich treścią i wykorzystywaną technologią,
• stosowanie sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi wynikającymi z oceny ryzyka zawodowego.

W kopalniach odkrywkowych występują zagrożenia naturalne o charakterze geologicznym, geotechnicznym i hydrogeologicznym oraz zagrożenia techniczne, związane z zastosowaniem określonych technologii wydobycia i przerobu surowca, maszyn, urządzeń i środków transportu. Uwaga zostanie zwrócona przede wszystkim na nieprawidłowości, które mogą skutkować zagrożeniami dla życia lub zdrowia pracowników podmiotów eksploatujących naturalne kruszywa.

Niezależnie od powyższego inspektorzy zweryfikują przygotowanie pracowników do wykonywania prac (badania, szkolenia), posiadanie uprawnień i kwalifikacji do obsługi maszyn i urządzeń, sprawowanie nadzoru nad warunkami pracy, wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.

Rolnictwo

Obok sektora budowlanego rolnictwo odznacza się szczególnie wysokim poziomem zagrożeń, co wynika z bardzo zróżnicowanego środowiska pracy. Kontrole sektora rolnego w 2025 roku będą przeprowadzane w celu dokonania oceny poziomu bezpieczeństwa pracy, w tym warunków i zasad wykonywania określonych czynności zawodowych przez osoby zatrudnione w podmiotach związanych z produkcją rolną (produkcja roślinna i zwierzęca) w celu wyeliminowania zagrożeń wypadkowych i zawodowych, występujących w środowisku pracy lub wynikających ze sposobu jej wykonywania.

W trakcie oceny stopnia zabezpieczenia pracowników przed narażeniem na występujące w procesie pracy czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe, inspektorzy pracy poddadzą kontroli takie zagadnienia, jak:

• przygotowanie pracowników do pracy,
• bezpieczeństwo użytkowania maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej,
• bezpieczeństwo eksploatacji instalacji elektrycznych,
• zapewnienie instrukcji i niezbędnej wiedzy na temat zachowania zwierząt i bezpiecznej ich obsługi,
• zorganizowanie bezpiecznego stosowania substancji i mieszanin chemicznych,
• zapewnienie zaplecza higienicznosanitarnego,
• dostarczenie niezbędnych środków i informacji z zakresu prowadzonych prac (w szczególności instrukcji bhp, wiedzy o ograniczaniu najpoważniejszych zagrożeń zawodowych opisanych w ocenie ryzyka zawodowego).

Kontrole w branży leśnej

Sektor leśnictwa, podobnie jak w przypadku rolnictwa, odznacza się szczególnymi zagrożeniami wypadkowymi. W 2025 roku inspektorzy skoncentrują się na obszarach szczególnie istotnych dla zmniejszenia poziomu wypadkowości w branży leśnej.

Kontrole będą miały na celu weryfikację przestrzegania obowiązujących przepisów prawa pracy, w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy oraz – w uzasadnionych przypadkach – legalności zatrudnienia w zakładach usług leśnych, wybranych w drodze przetargów przez Państwowe Gospodarstwo Leśne – Lasy Państwowe do usługowego wykonywania prac z zakresu gospodarki leśnej.

Efektem kontroli będzie ograniczenie zagrożeń wypadkowych i zawodowych przede wszystkim podczas prowadzenia prac związanych z pozyskiwaniem i zrywką drewna. Wyniki przeprowadzonych kontroli powinny wskazać konkretne nieprawidłowości obrazujące poziom bezpieczeństwa pracy w ZUL-ach oraz tendencje występujące w tej grupie zakładów.

Bezpieczeństwo osób niepełnosprawnych

Do ustawowych zadań PIP zalicza się w szczególności sprawowanie kontroli i nadzoru w zakresie przestrzegania szczególnych uprawnień osób z orzeczoną niepełnosprawnością. W 2025 roku inspektorzy:

• ocenią spełnianie przez pracodawców wymogów dotyczących zatrudniania osób z niepełnosprawnością,
• zaopiniują warunki pracy osób z niepełnosprawnością zatrudnionych w zakładach pracy chronionej,
• zaopiniują warunki pracy osób z niepełnosprawnością zatrudnionych w zakładach aktywności zawodowej,
• zaopiniują stanowiska pracy organizowane dla osób z niepełnosprawnością.

Warto pamiętać, że PIP w zakładach posiadających status zakładu pracy chronionej lub status zakładu aktywności zawodowej dokonuje, nie rzadziej niż co trzy lata, okresowych kontroli i oceny spełnienia przez te zakłady obowiązujących wymagań prawnych związanych z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnością. Od wyników kontroli prowadzonych przez inspektorów pracy uzależnione jest utrzymanie odpowiednich statusów przez te zakłady pracy.

Jak to będzie wyglądać w praktyce

Od dłuższego czasu pojawiają się rozważania w zakresie zastąpienia obowiązującej ustawy o PIP nową regulacją. Na chwilę obecną bardziej prawdopodobna jest jednak gruntowna reforma obowiązujących przepisów w postaci nowelizacji aktualnej ustawy niż wprowadzenie zupełnie nowej, która regulowałaby postępowanie kontrolne inspektorów od podstaw. Kontrole przewidziane na 2025 rok będą przeprowadzane zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.

Warto jednak mieć na względzie, że omówione wcześniej kontrole będą przeprowadzane również w oparciu na wewnętrzne wytyczne urzędu opracowane przez Głównego Inspektora Pracy. Takie wewnętrzne zasady kontroli mają na celu określenie na co szczególnie inspektorzy powinni zwrócić uwagę w czasie kontroli poszczególnych obszarów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jak również ustandaryzowanie takich kontroli w skali kraju, tak żeby były prowadzone według jednolitego schematu.

Kontrole w obszarze bezpieczeństwa, co do zasady, nie będą kontrolami przeprowadzonymi z za biurka. Oznacza to osobistą wizytę inspektora w zakładzie pracy lub w innym miejscu, gdzie praca będzie wykonywana.

Wszelkie nieprawidłowości zostaną opisane w protokole z kontroli. Zalecanym postępowaniem jest bardzo dokładne zapoznanie się z takim dokumentem (przed podpisaniem). Jeżeli istnieją jakiekolwiek wątpliwości co do ustaleń zawartych w protokole rekomenduję wniesienie zastrzeżeń w formie pisemnej w terminie 7 dni. Jeżeli zastrzeżenia okażą się trafne, to inspektor dokona modyfikacji lub uzupełnienia w odpowiedniej części protokołu.

Dlaczego dokładne zapoznanie się z treścią protokołu jest takie istotne? Dokument stanowi uzasadnienie faktyczne dla wydanych w następstwie kontroli środków prawnych. Na ich podstawie inspektor zobowiąże kontrolowany podmiot do usunięcia nieprawidłowości. Jeżeli istnieje możliwość wejścia w polemikę z inspektorem odpowiednio wcześnie – zanim protokół z kontroli zostanie zamknięty – to jak najbardziej warto to zrobić, ponieważ może mieć to istotny wpływ na kształt decyzji wydanych w następstwie kontroli.

Nakazy wynikające z ustawy o PIP to nie wszystko, czym dysponuje inspektor Nieprzestrzeganie takich przepisów może być oceniane w kategoriach wykroczenia zagrożonego karą grzywny od 1.000 do 30.000 zł. Skrajne przypadki naruszeń z zakresu bhp są oceniane w kategoriach przestępstwa. W takich przypadkach inspektorzy będą kierowali zawiadomienia do prokuratury. Pamiętaj też, że jeśli okaże się, że w czasie kolejnej kontroli zostaną stwierdzone rażące uchybienia przepisów bhp, inspektor będzie miał możliwość wystąpienia do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy.

• ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2024 r. poz. 1712),
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 ze zm.).