Obowiązki społecznych inspektorów pracy są regulowane przepisami ustawy o społecznej inspekcji pracy. Inspektor może zostać odwołany przed zakończeniem kadencji za niewywiązywanie się ze swoich obowiązków. Uzasadnia to przeprowadzenie wyborów uzupełniających. W praktyce jednak mogą pojawić się niejasności z tym związane, które nie zostały bezpośrednio rozwiązane w przepisach. Co jest podstawą odwołania społecznego inspektora pracy? Jaką rolę pełni pracodawca w kontekście odwołania sip?

Obowiązkiem każdego pracodawcy jest bieżąca kontrola procesu pracy, przy założeniu oczywiście, że praca wykonywana na podstawie stosunku pracy jest pracą podporządkowaną pracodawcy. Kontrola pracodawcy nie jest jednak wystarczająca do zapewnienia przestrzegania wszystkich przepisów normujących prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracowników. W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca ma prawo liczyć na służbę bhp lub osobę wykonującą zadania tej służby, jak również na służbę medycyny pracy w granicach wynikających z ustawy o służbie medycyny pracy. Znacznie szersze kompetencje kontrolne – rozciągające się na całe prawo pracy – dotyczą społecznego nadzoru nad warunkami pracy.

Ważne!

Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakłady pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.

Zasada wynikająca z art. 1 ustawy społecznej inspekcji pracy jest w gruncie rzeczy wyjęta przed nawias bardziej szczegółowych zadań społecznych inspektorów pracy wynikających z art. 4 ustawy, który zawiera katalog uprawnień społecznych inspektorów pracy. Przepis art. 4 wskazuje na „prawo” społecznych inspektorów pracy. Może to sugerować, że katalog zawarty w tym przepisie będzie traktowany wybiórczo, ponieważ społeczni inspektorzy pracy nie mają „obowiązku” na przykład kontrolować stanu budynków czy przestrzegania prawa pracy, mogą to robić niejako korzystając tylko z „uprawnienia”. Wydaje się jednak, że taka interpretacja przepisu art. 4 jest nieprawidłowa – w szczególności, zestawiając z tę regulację z przepisem art. 7 ustawy, przewidującym możliwość odwołania społecznego inspektora pracy, który nie wywiązuje się ze swoich obowiązków.

Katalog uprawnień zawarty w art. 4 ustawy o społecznej inspekcji pracy jest w rzeczywistości katalogiem zadań – obowiązków społecznych inspektorów pracy. Wprawdzie społeczna inspekcja pracy jest kierowana przez zakładową organizację związkową, to pracodawca ponosi koszty funkcjonowania wspomnianej inspekcji i jak najbardziej ma prawo liczyć na nadzór w obrębie prawa pracy o należytej jakości ze strony społecznej inspektor pracy.

Możliwe konsekwencje

Z ustawy o sip wynika jednoznacznie, że jest ona kierowana przez zakładowe organizację związkowe. Definicja zakładowej organizacji związkowej znajduje się natomiast w przepisach ustawy o związkach zawodowych. Wynika z niej, że uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:

• pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub
• innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.

Tak jak zakładowe organizacje związkowe mają prawo przeprowadzić wybory społecznych inspektorów pracy, tak samo mają prawo przeprowadzić procedurę odwołania społecznego inspektora. Podstawą odwołania społecznego inspektora pracy jest niewywiązywanie się ze swoich obowiązków.

Przepis art. 7 ustawy o sip, regulujący możliwość odwołania społecznego inspektora przed upływem kadencji, nie wskazuje, o jakie obowiązki chodzi. Można jednak przyjąć, że mowa tu o zadaniach regulowanych przez art. 4 omawianej ustawy. Jeżeli więc inspektor będzie wykazywał się biernością i nie zrealizuje zadań, do których został powołany, będzie mógł być odwołany przed upływem kadencji.

Ważne!

Przepisy nie rozstrzygają, czy już pierwszy incydent w zakresie niewykonywania obowiązków będzie mógł być podstawą pociągnięcia społecznego inspektora pracy do odpowiedzialności w postaci odwołania go przed kadencją, czy też chodzi o więcej sytuacji, które w sposób bardziej namacalny pokażą, że nie realizuje on swoich obowiązków.

Można przyjąć, że w przypadku rażących naruszeń nawet jednorazowy przypadek braku reakcji ze strony społecznego inspektora pracy może być powodem jego odwołania. Przykładem może być sytuacja, gdy społeczny inspektor dokonywał przeglądu stanowisk pracy i zignorował warunki bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia, co w konsekwencji doprowadziło do wypadku ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego.

Wniosek będzie niezbędny

Odwołanie społecznego inspektora pracy przed upływem kadencji jest możliwe w trybie, który reguluje postępowanie nie tyle w kwestii odwołania społecznego inspektora pracy, ile jego wyboru. Żeby odwołać społecznego inspektora pracy nie wystarczy jedynie sytuacja, która może być uznana jako przejaw niewywiązywania się z obowiązków. Niezbędnym warunkiem formalnym jest bowiem złożenie stosownego wniosku. Odwołanie społecznego inspektora pracy następuje na wniosek:

• zakładowych organizacji związkowych;
• co najmniej jednej piątej pracowników.

Warto zwrócić uwagę, że przepisy ustawy o sip nie przewidują szczególnej formy wniosku w sprawie odwołania społecznego inspektora pracy. Można przyjąć, że podobnie jak wybory społecznego inspektora pracy przeprowadzane są według regulaminów uchwalanych przez zakładowe organizacje związkowe, tak regulacje związkowe powinny również przewidywać formę wniosków w sprawie odwołania społecznego inspektora pracy. W przypadku odwołania społecznego inspektora pracy z inicjatywy pracowników przepisy również nie przewidują szczególnej formy wniosku.

Niezależnie od powyższego można przyjąć, że optymalna będzie forma pisemna, gdzie przynajmniej jedna piąta pracowników u danego pracodawcy złoży swoje podpisy jako potwierdzenie, że wymóg formalny dotyczący liczby pracowników, którzy mogą skutecznie wnioskować w sprawie odwołania społecznego inspektora pracy został zachowany.

Mimo że z przepisów to bezpośrednio nie wynika, wydaje się, że sam wniosek zakładowej organizacji związkowej lub pracowników w sprawie odwołania społecznego inspektora pracy to trochę za mało. Właściwe będzie sporządzenie uzasadnienia do takiego wniosku. z którego będzie wynikało, na czym polega niewywiązywanie się społecznego inspektora pracy z jego obowiązków.

Inicjatywa pracodawcy

W praktyce może powstać bardzo istotny dylemat w zakresie potencjalnej roli pracodawcy, jeżeli chodzi o możliwość odwołania społecznego inspektora pracy w przypadku niewywiązywania się przez niego z jego obowiązków. Jak wiadomo, koszty funkcjonowania sip spoczywają na pracodawcy i można przyjąć, że ma on prawo oczekiwać, że inspekcja ta będzie sprawowała nadzór na należytym poziomie, co pozwoli uniknąć między innymi problemów na wypadek kontroli PIP.

Czy pracodawca ma więc możliwość formalnego złożenia wniosku o odwołanie społecznego inspektora pracy? Z przepisów takie uprawnienie nie wynika. Jak najbardziej można jednak przyjąć, że pracodawca ma prawo zasygnalizować zakładowym organizacjom związkowym niewywiązywanie się inspektora ze swoich zadań. Wówczas w gestii zakładowych organizacji związkowych będzie rozważenie, na ile spostrzeżenia pracodawcy mają pokrycie w faktach i czy rzeczywiście występuje zasadność odwołania społecznego inspektora z jego funkcji.

Pracodawca nie ma bezpośredniej możliwości dyscyplinowania społecznego inspektora pracy z tytułu niewywiązywania się przez niego z obowiązków. Dyscyplinowanie może dotyczyć jednak pozostałej sfery zawodowej.

Wybory uzupełniające

Z przepisów ustawy wynika, że w przypadku odwołania społecznego inspektora pracy przeprowadza się wybory uzupełniające. Należy przyjąć, że są one realizowane przez zakładowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów wyborów, które również powinny przewidywać opcję wcześniejszego ustania kadencji inspektora.

Warto zauważyć, że przepisy nie wskazują na niezwłoczność działania zakładowych organizacji związkowych w zakresie wyborów uzupełniających. Należy jednak przyjąć, że zakładowe organizacje związkowe powinny zorganizować takie wybory bez zbędnej zwłoki, pamiętając, że społeczny inspektor pracy może być członkiem zespołu powypadkowego. Brak takiej osoby może w sposób istotny opóźniać prowadzenie postępowania.

• art. 4, art. 7 ustawy z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 567 ze zm.).