Choć tegoroczna jesień – przynajmniej na razie – nie daje się we znaki pod względem temperatur, pozostając zaskakująco ciepła, trzeba liczyć się z nadchodzącym ochłodzeniem. W najbliższym czasie słupki rtęci mogą spadać w okolice 0 stopni Celsjusza, a miejscami nawet niżej. To dobry moment, aby przypomnieć, jakie obowiązki ciążą na pracodawcach w związku z okresem zimowym, który według przepisów bhp zaczyna się 1 listopada, a kończy 31 marca.

Odpowiednia temperatura w pomieszczeniach

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy zapewnienie odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach, w których jest wykonywana praca. Temperatura powinna być dostosowana do metod, jakie stosują pracownicy w trakcie realizowania swych obowiązków oraz związanego z tym wysiłku fizycznego. Jak wynika z § 30 OgPrzBHPR, w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy, nie niższą jednak niż 14°C, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych – temperatura nie może jednak spadać poniższej 18°C.

Orzecznictwo

Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny, odstąpienie przez pracodawcę od wykonania obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach pracy może być usprawiedliwione jedynie względami technologicznymi, a nie jego sytuacją ekonomiczną (wyrok NSA z 20.9.2001 r., SA/Bk 75/01).

Nieco inne wymogi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą prac wykonywanych na zewnątrz lub w pomieszczeniach nieogrzewanych. Zgodnie z § 44 OgPrzBHPR, tego rodzaju stanowiska pracy powinny być tak zorganizowane i usytuowane w taki sposób, aby pracownicy byli chronieni przed zmieniającymi się warunkami atmosferycznymi, a zwłaszcza przed niekorzystną temperaturą, opadami i wiatrem. Ponadto pracodawca musi zapewnić pomieszczenie, w którym pracownicy będą mogli rozgrzać się, podgrzać posiłek, a także zmienić odzież. Temperatura w takim pomieszczeniu nie może być niższa od 16°C, a całkowita jego powierzchnia musi wynosić co najmniej 8 m².

W przypadku, gdy ze względu na rodzaje prac wykonywanych na otwartej przestrzeni w okresie zimowym nie jest możliwe zapewnienie takich pomieszczeń, pracodawca powinien zapewnić pracownikom w pobliżu miejsca ich pracy odpowiednio urządzone źródła ciepła, przy zachowaniu wymagań ochrony przeciwpożarowej (np. koksowniki).

Napoje i posiłki regeneracyjne

Ponadto, jeżeli w okresie zimowym (od 1 listopada do 31 marca, niepokrywającym się z zimą kalendarzową) prace wykonywane są na otwartej przestrzeni, to zgodnie z § 3 ust. 1 PosiłkiRegenR, pracodawca powinien również zapewnić posiłki pracownikom wykonującym prace związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet. Jeżeli zaś temperatura otoczenia spada poniżej 10^oC, to stosownie do postanowień § 4 ust. 1 PosiłkiRegenR, pracodawca powinien dodatkowo zapewnić gorące napoje.

Ważne

Pracodawcy nie mogą wypłacać pracownikom ekwiwalentu pieniężnego zamiast zapewnienia posiłków czy napojów – muszą one być dostępne w naturze.

Odzież ocieplana i ŚOI

Nie można również zapomnieć o odpowiednich środkach ochrony indywidualnej, a w szczególności ocieplanej odzieży chroniącej pracownika przed warunkami atmosferycznymi (kurtka ciepłochronna, spodnie, czapka, rękawice, obuwie itp.). Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 237⁶ § 1 KP, pracodawca powinien dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, a także przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z art. 237⁸ § 1 KP, ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami.

Zabezpieczenie nawierzchni przed możliwością poślizgnięcia się

Warto także nadmienić, że okres zimowy sprzyja licznym wypadkom pracowniczym, do których dochodzi w szczególności na oblodzonych nawierzchniach. Tym samym warto zadbać o teren zakładu pracy – zarówno ten zewnętrzny, jak i wewnętrzny. O ile nawierzchnię chodników i jezdni zlokalizowanych na terenie zewnętrznym można zabezpieczyć poprzez posypywanie jej środkami rozpuszczającymi lód lub antypoślizgowymi (np. chlorkiem sodu, piaskiem itp.), o tyle we wnętrzach należy zapewnić odpowiednie wycieraczki oraz zwiększyć częstotliwość usuwania rozpuszczonego śniegu i/lub lodu z głównych ciągów komunikacyjnych, a w szczególności miejsc przy windach, na których w wyniku różnicy temperatur topnieje to, co pracownicy (oraz ew. interesanci) wnoszą na podeszwach obuwia, stwarzając zagrożenie poślizgnięciem dla siebie i dla innych osób.

Odśnieżanie dachów – prace szczególnie niebezpieczne

Pracodawcy będący właścicielami lub zarządcami obiektów budowalnych, powinni także w okresie szczególnie obfitych opadów śniegu zapewniać odśnieżanie powierzchni dachów, na których może zalegać biały puch. Jest to szczególnie istotne w sytuacjach, w których duża ilość zalegającego śniegu może stwarzać istotne zagrożenie dla konstrukcji dachu, a tym samym przyczynić się do zaistnienia katastrofy budowlanej takiej jak ta, która miała miejsce w 2006 r. w Katowicach, gdzie zawalił się dach hali, w której odbywały się Międzynarodowe Targi Katowickie.

Warto jednak zaznaczyć, że tego typu prace związane z odśnieżaniem dachów są traktowane jako tzw. prace szczególnie niebezpieczne i wymagają spełnienia szeregu wymagań z zakresu bhp, a w szczególności:

1) zapewnienia pracownikowi odpowiednich badań lekarskich związanych z pracą na wysokości,

2) zapewnieniem odpowiedniego przeszkolenia z dziedziny bhp,

3) zapewnieniem odpowiednich środków ochrony indywidulanej,

4) ustalenia odpowiednich procedur oraz imiennego podziału prac,

5) zapewnienie stałego, bezpośredniego nadzoru nad pracownikami.

Ważne

Tym samym, nie dysponując odpowiednio przygotowanymi pracownikami, warto tego typu czynności zlecać specjalistom spoza zakładu pracy.

Uprawnienia pracowników i konsekwencje dla pracodawców

Co może zrobić pracownik, którego pracodawca lekceważy przytoczone powyżej przepisy bhp? Zgodnie z art. 210 KP ma prawo skorzystać z podstawowego uprawnienia związanego z bhp, czyli powstrzymać się od wykonywania pracy. Musi jednak niezwłocznie powiadomić o tym fakcie przełożonego. Za czas uzasadnionego niewykonywania pracy będzie mu przysługiwało pełne wynagrodzenie.

Należy również przypomnieć, że pracodawca, który nie realizuje obowiązków wynikających z przepisów bhp, zgodnie z art. 283 § 1 KP podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 złotych.