Pytanie

Prowadzić listę obecności?

Prowadzić kartę ewidencji czasu pracy?

Zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej oraz odzież roboczą?

Czy osoba w spółce będąca prezesem powinna mieć szkolenie bhp dla pracodawców?

ODPOWIEDŹ

1. Przepisy bhp nie precyzują, w jakich przypadkach należy zapewnić zleceniobiorcy odbycia szkolenie bhp, badania profilaktyczne, odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej. Określają one jedynie podstawowy, ogólny obowiązek pracodawcy: zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie tylko pracownikom, ale również osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych (w tym umowy zlecenia), nie rozstrzygając przy tym, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Można jedynie domniemywać, że w niektórych przypadkach realizacja powyższego obowiązku może być ściśle powiązana z zapewnieniem zleceniobiorcy szkolenia, badań, czy ochron osobistych. To wyłącznie od ustaleń stron umowy (zleceniodawcy i zleceniobiorcy) zależeć będzie, czy zorganizują szkolenia tylko wstępne z zakresu bhp, czy również okresowe, na zasadach określonych w przepisach bhp.

2. Zleceniodawca nie ma obowiązku prowadzenia listy obecności dla zleceniobiorców. Powinien natomiast prowadzić rejestr czasu poświęconego przez zleceniobiorcę na realizację zlecenia ze względu na regulacje dotyczące minimalnej stawki godzinowej.

3. Każda osoba kierująca pracownikami, bez względu na nazwę stanowiska pracy lub funkcji (kierownik, dyrektor, prezes), powinna odbyć szkolenie bhp dla pracodawców i osób kierujących pracownikami.

UZASADNIENIE

Ad. 1) Umowa zlecenia, uregulowana w Księdze Trzeciej (art. 734-751 k.c.) ustawy z 23.04.1964 r. Kodeks Cywilny – dalej k.c., to jedna z najatrakcyjniejszych dla pracodawców form zatrudnienia, bowiem zgodnie z art. 353¹ k.c., umożliwia stronom tej umowy ułożenie stosunku prawnego według swego uznania, jedynie pod warunkiem, że jego treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Z uwagi na fakt, że do tej umowy nie mają zastosowania przepisy ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy – dalej k.p., osobie wykonującej zlecenie przysługują tylko takie prawa, jakie bezpośrednio wynikają z treści umowy.

Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 304 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy – o jakich mowa w art. 207 § 2 k.p. – także osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, jak również osobom prowadzącym działalność gospodarczą na własny rachunek w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Ponadto, zgodnie z art. 304 § 3 k.p., obowiązki określone w art. 207 § 2 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

1) na innej podstawie niż stosunek pracy,

2) prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Przepisy bhp nie rozstrzygają, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Niewątpliwie jednak, jeżeli rodzaj wykonywanej pracy oraz występujące przy niej zagrożenia są tak znaczne, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bhp, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. To samo może dotyczyć zapewnienia takiej osobie odpowiednich (bezpiecznych) narzędzi pracy, środków ochrony indywidualnej czy zbiorowej itp. Z uwagi na to, że omawiane kwestie wiążą się przeważnie z mniejszymi lub większymi kosztami, warto od razu uregulować je w zawartej ze zleceniobiorcą umowie.

Należy również zaznaczyć, że nie tylko na zleceniodawcy ciążą obowiązki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Trzeba bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 304¹ k.p., obowiązki, o których mowa w art. 211, podstawowe obowiązki pracownika (m.in. obowiązek poddawania się profilaktycznym badaniom lekarskim) w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź też inny podmiot organizujący pracę.

Tym niemniej, odnosząc się bezpośrednio do treści pytania należy stwierdzić, że w przypadku zleceniobiorców z przepisów nie wynika wprost obowiązek kierowania ich na badania profilaktyczne, o których mowa w art. 229 k.p., zapewnienia im szkolenia z zakresu bhp, czy też odzieży roboczej lub ochronnej, jednakże w przypadku występowania szczególnych zagrożeń związanych z realizacją tej umowy (np. praca związana z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, prace na wysokości itp.), warto aby zleceniodawca dopełnił takich starań.

Należy w tym miejscu przypomnieć, że w odróżnieniu od pracowników, którym pracodawca jest zobowiązany zapewnić wszystko na swój koszt, w przypadku zleceniobiorców, zleceniodawca może – poprzez stosowne zapisy umowne – przerzucić na nich wszystkie koszty związane z realizacją powyższych obowiązków.

Ad. 2) Z dniem 1 stycznia 2017 r. weszły w życie znowelizowane przepisy ustawy z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę – dalej u.m.w.p. Przewidują one obowiązek zapewnienia zleceniobiorcy minimalnej stawki za godzinę pracy w ramach tych umów. Począwszy od 2017 r. godzinowa stawka minimalna dla zleceniobiorcy wynosi 13 zł.

Konsekwencją wprowadzenia stawki minimalnej przy umowie zlecenia jest konieczność posiadania wiedzy o liczbie godzin pracy na podstawie tej umowy (nie wystarczy sam zapis określający wysokość wynagrodzenia dla zleceniobiorcy). Kwota wynagrodzenia na umowie może bowiem nie odpowiadać faktycznemu wynagrodzeniu, jakie należy się zleceniobiorcy z uwagi na liczbę godzin pracy w danym okresie. Dlatego, zgodnie z art. 8b ust. 1 u.m.w.p., strony umowy zlecenia lub o świadczenie usług powinny określić w tej umowie sposób potwierdzania liczby godzin pracy na podstawie tych umów. Nowe przepisy nie precyzują, jaką formę należy zastosować do potwierdzania liczby godzin pracy na zleceniu. Kwestię tę pozostawiono do swobodnego uznania stron. Przykładowo, strony mogą w umowie ustalić, że zleceniobiorca w każdym miesiącu składa oświadczenie o liczbie przepracowanych godzin w tym miesiącu. Dodatkowo mogą określić formę tego oświadczenia, np. zawężając ją tylko do tradycyjnej formy pisemnej lub dopuszczając także drogę elektroniczną bądź formę dokumentową. Można też wprowadzić obowiązek dołączenia do oświadczenia zestawienia godzin pracy zleceniobiorcy w danym okresie.

Co ważne, dokumenty określające sposób potwierdzania liczby godzin wykonania zlecenia lub świadczenia usług oraz dokumenty potwierdzające liczbę godzin wykonania zlecenia lub świadczenia usług należy przechowywać przez okres 3 lat od dnia, w którym wynagrodzenie stało się wymagalne.

Ad. 3) Odnosząc się do kwestii szkolenia dla prezesa spółki należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 237³ k.p., każda zatrudniona osoba nie powinna zostać dopuszczona do pracy, do której wykonywania nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp. Również pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

Mając na uwadze powyższe, prezes spółki, bez względu na to, czy jest pracodawcą, czy tylko osobą kierującą pracownikami, powinien odbyć stosowne szkolenie z zakresu bhp.