30.08.2018AKTUALNE

Identyfikacja zagrożeń jest podstawowym elementem oceny ryzyka zawodowego i od niej zależeć będzie poprawność całego procesu oceny. Dlatego zespół powypadkowy powinien poświęcić jak najwięcej uwagi temu etapowi oceny. Oto kilka wskazówek, w jaki sposób dokonać identyfikacji zagrożeń a następnie ich analizy. Dzięki nim dowiecie się, gdzie możecie szukać informacji o zagrożeniach w firmie, co pozwoli Wam szybko i sprawnie przejść przez pierwszy etap oceny ryzyka zawodowego.

Korzyści 

Dzięki informacjom zawartym w tym tekście:

• Profesjonalnie przygotujecie się do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego
• Szybko i sprawnie przejdziecie przez pierwszy etap oceny ryzyka zawodowego
• Będziecie mieć pewność że uwzględniliście wszystkie możliwe zagrożenia na stanowiskach i prawidłowo przeprowadziliście ocenę.

Pierwszym etapem oceny ryzyka zawodowego jest identyfikacja zagrożeń. W procesie tym rozpoznajecie, czy zagrożenie istnieje oraz definiujecie jego charakterystykę, czyli:

• skąd pochodzi,
• jakie są albo mogą być jego skutki zdrowotne dla pracownika i osób postronnych,
• jakie są możliwości uniknięcia wystąpienia niekorzystnych skutków,
• jakie czynniki środowiska pracy sprzyjają wystąpieniu skutków, czyli jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia skutków.

Identyfikację zagrożeń należy rozpocząć od sporządzenia listy wszystkich stanowisk pracy występujących w firmie i następnie dokonania ich analizy:

1. Opisując:

• wykonywane czynności oraz sposób i czas ich wykonywania,
• stosowane środki techniczne (maszyny, urządzenia, narzędzia),
• stosowane materiały podstawowe, pomocnicze i ich skład chemiczny,
• stosowaną technologię prac,
• używane czynniki energetyczne (energia elektryczna, energia cieplna, sprężone powietrze, inne media pod ciśnieniem różnym od ciśnienia atmosferycznego),
• sposób organizacji prac (praca pod nadzorem, praca samodzielna, praca w zespole),
• wyrób końcowy, co na danym stanowisku wytwarzają pracownicy – bezpieczeństwo wyrobu,
• warunki środowiska pracy, w jakich pracują pracownicy, czyli zapylenie, hałas, oświetlenie, czynniki chemiczne, czynniki biologiczne, temperaturę, wilgotność powietrza,
• stan techniczny obiektu, w którym jest wykonywana praca: posadzki, przejść, dojść, wejść, schodów, stropów, ścian,
• czy praca jest wykonywana na poziomie otoczenia czy na wysokości,
• wymagania kwalifikacyjne i zdrowotne pracowników,
• osoby zatrudnione: kobiety, mężczyźni, młodociani, niepełnosprawni,
• stosowane zabezpieczenia techniczne, organizacyjne, ochrony zbiorowe i indywidualne, zabezpieczenia proceduralne (instrukcje) przy poszczególnych maszynach, urządzeniach, sieciach oraz wykonywanych czynnościach,
• warunki zachowania ergonomii,
• oznakowania, sygnalizację;

2. Zapoznając się z dokumentacją:

• dotyczącą przepisów ogólnych i szczegółowych oraz obowiązujących norm odnoszących się do procesu pracy na danym stanowisku pracy,
• dotyczącą przeglądów i remontów maszyn, urządzeń, sieci, obiektów budowlanych,
• dotyczącą instrukcji producenta poszczególnych maszyn, urządzeń, narzędzi i sprawdzenie jakie zagrożenia są tam opisane,
• ruchową i instrukcjami obsługi, bezpiecznego wykonywania prac oraz procedurami organizacji i wykonywania prac,
• wyników kontroli organów zewnętrznych (np. Państwowej Inspekcji Pracy),
• statystyk wypadkowych i chorobowych, a także zdarzeń potencjalnie wypadkowych oraz innych szkodliwych dla zdrowia skutków występujących w przeszłości na analizowanym stanowisku pracy w ciągu ostatnich 5 lat, jak również takimi statystykami w podobnych Waszemu zakładach pracy;

3. Przeprowadzając, na każdym stanowisku pracy, wywiad z pracownikami, z którego dowiecie się, jakie oni widzą zagrożenia i niedogodności w wykonywanej pracy.

Źródła informacji o zagrożeniach

Identyfikując zagrożenia trzeba odnosić się do ich przyczyn (źródła), co jest szczególnie pomocne na etapie podejmowania działań zapobiegawczych.

Jeżeli zostanie określone, że źródłem poparzenia termicznego są wytypowane gorące powierzchnie, to podejmując działania zapobiegawcze można zastosować bariery ukierunkowane bezpośrednio na to źródło – osłona powierzchni.

Źródłami informacji o zagrożeniach są:

• dane techniczne o stosowanych na stanowisku pracy maszynach i urządzeniach,
• dokumentacje techniczno-ruchowe i instrukcje stanowiskowe,
• wyniki pomiarów czynników szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy,
• odpowiednie przepisy i normy,
• literatura naukowo-techniczna,
• obserwacja środowiska pracy,
• obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy,
• obserwacja zadań, czynności wykonywanych poza stanowiskiem pracy,
• wywiady z pracownikami,
• obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na bezpieczeństwo na stanowisku pracy,
• statystyki wypadków i chorób zawodowych oraz zdarzeń potencjalnie wypadkowych (ilościowe i przyczynowe),
• analiza organizacji i skuteczności dotychczasowych działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

W celu prawidłowego zidentyfikowania zagrożeń i poprawnego przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego należy przeanalizować istniejącą oraz opracować brakującą dokumentację, w szczególności:

• listę zagrożeń z możliwymi ich skutkami zdrowotnymi dla pracowników,
• wykaz prac szczególnie niebezpiecznych,
• wykaz prac wymagających wykonywania przez co najmniej 2 osób,
• wykaz prac wymagających szczególnych kwalifikacji,
• wykaz miejsc i stanowisk wymagających opracowania instrukcji obsługi i bezpiecznego wykonywania prac,
• wykaz występujących, na danym stanowisku pracy, szkodliwych czynników biologicznych,
• wykaz stosowanych materiałów szkodliwych i niebezpiecznych,
• karty charakterystyki stanowisk pracy,
• potwierdzenia zatrudniania pracowników o wymaganych kwalifikacjach zawodowych i zdrowotnych,
• dokumentację szkolenia w zakresie bhp,
• listę stosowanych ochron, zabezpieczeń (zbiorowych i indywidualnych).

Analiza stanowiska pracy

Rozpoczynając analizę stanowiska pracy trzeba dowiedzieć się, które z wymagań określonych przez przepisy i normy nie zostały spełnione na owym stanowisku pracy, a następnie przystąpić do identyfikowania wszystkich zagrożeń, których źródłem są występujące czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe.

Uwaga!

Niespełnienie wymagań prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy zawsze będzie czynnikiem zwiększającym ryzyko zawodowe (np. nieaktualne badania lekarskie, braki w szkoleniu bhp, niedostateczne kwalifikacje, brak odzieży roboczej i ochronnej, brak instrukcji bhp itp.).

Identyfikacja zagrożeń powinna obejmować historię stanu środowiska pracy na danym stanowisku pracy, a zatem zagrożenia, które przyczyniły się w przeszłości do powstania:

• wypadków przy pracy,
• chorób zawodowych,
• awarii,
•  zdarzeń potencjalnie wypadkowych.

W tym miejscu warto zastanowić się nad skutecznością podjętych działań korygujących:

1)       Czy były podjęte i były adekwatne do przyczyn danego zdarzenia?

2)       Czy zostały w pełni wdrożone?

3)       Czy zlikwidowały lub ograniczyły zagrożenie?

Jeżeli trzeci warunek nie został spełniony, to zagrożenie nadal istnieje i w każdej chwili może ujawnić się w postaci wypadku czy choroby!

Analizując stanowisko pracy pod kątem występowania określonych zagrożeń, należy zwrócić uwagę na:

1. Stosowane wyposażenie, czyli, czy:

• stosowane jest wyposażenie właściwe dla rodzaju pracy,
• wyposażenie jest poprawnie stosowane,
• stan wyposażenia zapewnia bezpieczeństwo;

2. Pozycję przy pracy, czyli, czy pracownik narażony jest na:

• uderzenie, pochwycenie, przygniecenie itp.,
• upadek na ten sam poziom,
• upadek z wysokości,
• kontakt z energią elektryczną,
• kontakt z substancją chemiczną lub jej mieszaniną,
• kontakt z materiałem gorącym lub zimnym,
• przeciążenie podczas podnoszenia, pchania, toczenia czy sięgania;

3. Metody pracy, czyli, czy:

• realizowane zadania należy wykonywać za pomocą ustalonych, przyjętych i powtarzalnych metod,
• stosowane metody są odpowiednie do zadania,
• stosowane metody są bezpieczne;

4. Środki ochrony zbiorowej, czyli, czy:

• na stanowisku pracy wymagane są środki ochrony zbiorowej,
• wymagane środki ochrony zbiorowej są sprawne i stosowane,
• stosowane środki ochrony zbiorowej spełniają swoje zadania;

5. Środki ochrony indywidualnej, czyli, czy:

• w obserwowanej pracy wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,
• wymagane środki ochrony indywidualnej są stosowane,
• stosowane środki ochrony indywidualnej spełniają swoją rolę i nie stwarzają dodatkowych zagrożeń.

Dla pewnego ułatwienia procesu identyfikacji zagrożeń można je podzielić na:

•  naturalne, którym jest energia zlokalizowana w naturalnym środowisku człowieka (np. wyładowania atmosferyczne, usunięcia się ziemi, tąpnięcie w kopalni),
•  techniczne, którym jest energia zmagazynowana w środkach technicznych (np. uderzenie przez ruchomą część maszyny, oparzenie gorącym metalem, porażenie prądem elektrycznym),
•  osobowe, którymi są niekontrolowane skutki siły mięśni i ciążenia organizmu (np. potknięcie, uderzenie się o coś lub czymś).

Sytuacje i czynniki a zagrożenia

Analizując zagrożenia występujące w danej firnie trzeba wziąć pod uwagę sytuacje i czynniki, które same w sobie nie stanowią zagrożeń, ale mogą potęgować występujące zagrożenia lub sprzyjać popełnianiu błędów przez pracowników.

Wśród takich czynników i sytuacji wyróżnia się:

1. Czynniki psychologiczne, czyli:

• uciążliwość pracy (duże natężenie, monotonia),
• zamknięcie, wyizolowanie stanowiska pracy, odosobnienie,
• niejasność sytuacji, konflikty,
• udział w podejmowaniu decyzji mających wpływ na pracę,
• wysokie wymagania, słaba kontrola,
• reakcje w sytuacjach awaryjnych;

2. Wzajemne oddziaływanie między miejscem pracy a czynnikiem, na przykład:

• zależność poziomu bezpieczeństwa od dokładności odbioru i przetwarzania informacji,
• zależność poziomu bezpieczeństwa od wiedzy i możliwości pracowników,
• zależność poziomu bezpieczeństwa od norm zachowania,
• zależność poziomu bezpieczeństwa od prawidłowego komunikowania się i właściwie wydawanych instrukcji w sprawie zasad postępowania w zmieniających się warunkach,
• wpływ możliwych do przewidzenia odstępstw od zasad bezpieczeństwa,
• dobór środków ochrony indywidualnej,
• ergonomiczne czynniki stanowiska pracy;

3. Organizację pracy, w której występują:

• określone czynniki uwarunkowane procesem pracy (np. praca bez przerw, praca zmianowa, praca w dni świąteczne),
• systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, planowanie, monitorowanie,
• zadania związane z konserwacją maszyn, urządzeń, narzędzi i wyposażenia,
• określone sposoby postępowania w sytuacjach awaryjnych i wypadkowych,
• niezgodności z obowiązującymi odpowiednimi przepisami i normami.

Ergonomia i pracownicy

Kolejnymi istotnymi elementami, jakie należy brać pod uwagę analizując zagrożenia mogące wystąpić w firmie, są ergonomia oraz sami pracownicy.

Identyfikując zagrożenie i biorąc pod uwagę ergonomię stanowiska pracy, należy ustalić:

• czy stanowisko pracy, z wyposażeniem, jest ergonomiczne,
• czy niespełnienie wymagań ergonomii sprzyja popełnianiu błędów mogących być przyczyną wypadku.

Zwracając uwagę na pracowników należy zidentyfikować ich grupy, którym grozi większe ryzyko. Zazwyczaj są to pracownicy:

• młodsi i starsi,
• niepełnosprawni,
• kobiety ciężarne i matki karmiące,
• niedoświadczeni lub o niskich kwalifikacjach,
• po przebytych chorobach,
• biorący leki, na przykład psychotropowe lub takie, które mogą zwiększać podatność na działanie czynników szkodliwych.

Identyfikując zagrożenia, trzeba także uwzględnić możliwość narażenia na nie osób trzecich, którymi mogą być na przykład:

• osoby kontrolujące, niebędące pracownikami firmy,
• osoby dokonujące czynności badawczych, pomiarowych,
• praktykanci, uczniowie i osoby szkolone,
• osoby niosące pomoc w nagłych przypadkach,
• osoby odwiedzające (np. kontrahenci).

Analiza zagrożeń po ich identyfikacji

Po przeprowadzeniu identyfikacji zagrożeń należy dokonać ich analizy, czyli określić:

• możliwe straty spowodowane każdym z zagrożeń,
• prawdopodobieństwo zaistnienia straty

przy każdorazowym sprawdzaniu skuteczności dotychczas stosowanych zabezpieczeń.

Okazać może się, że niektóre ze zidentyfikowanych zagrożeń nie będą rozpatrywane przy ocenie ryzyka zawodowego z powodu niewielkich strat lub bardzo niskiego prawdopodobieństwa ich zaistnienia, nawet w sytuacji niepełnego stosowania dodatkowych zabezpieczeń.

• Upadek na pracownika poprawnie zamocowanej na suficie lampy – bardzo niski stopień prawdopodobieństwa.
• Zakłucie spinaczem biurowym – bardzo małe straty przy bardzo niskim stopniu prawdopodobieństwa.
• Zachorowanie z powodu częstego używania telefonu komórkowego – brak miarodajnych podstaw do takiego stwierdzenia.

Opr. red.