Rodzaj:

komentarz praktyczny

Ocena ryzyka zawodowego według ustawodawcy jest kluczowym czynnikiem mającym wpływ na procesy pracy i od tego zagadnienia rozpoczyna się dział IV rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

 1. Ocena ryzyka zawodowego

Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach w szczególności:

– przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy;

– stosowanych substancji i mieszanin chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych;

– oraz zmianie organizacji pracy.

Przy ocenie ryzyka zawodowego pracodawca uwzględnia wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy podejmować odpowiednie działania, a w szczególności:

– ograniczanie ryzyka zawodowego;

– przeprowadzanie oceny ryzyka;

– likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;

– dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie o organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowia pracowników;

– stosowanie nowych rozwiązań technicznych;

– zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;

– nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przede środkami ochrony indywidualnej;

– instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny:

1)  zapewnić zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;

2)  być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

 2. Dokumentowanie ryzyka

Przeprowadzoną ocenę ryzyka należy udokumentować. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1)  opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a)  stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,

b)  wykonywanych zadań,

c)  występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,

d)  stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

e)  osób pracujących na tym stanowisku;

2)  wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;

3)  datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny (§ 39a  rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm., dalej r.o.b.h.p.).

 3. Sygnały bezpieczeństwa

Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja, do kierowania ludźmi wykonującymi te prace, powinny być stosowane sygnały bezpieczeństwa:

– ręczne,

– lub komunikaty słowne.

Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania (§ 39b-39c r.o.b.h.p.).

 4. Kontrole BHP

Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia (§ 40 r.o.b.h.p.).

 5. Instrukcje BHP

Obowiązek wyposażenia pracowników w instrukcje wynika z § 41 ust. 1 r.o.b.h.p. Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

– stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;

– obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;

– postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;

– udzielania pierwszej pomocy.

Instrukcje powinny w sposób zrozumiały dla pracowników powinny wskazywać czynności, które należy wykonać:

– przed rozpoczęciem danej pracy,

– zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,

– czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz

– zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników.

Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i mieszaninami chemicznymi powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i mieszanin.

 6. System pierwszej pomocy

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić:

– punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się par, gazów albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze względu na ostre działanie toksyczne;

– apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy (§ 44  r.o.b.h.p.).

 7. Organizacja stanowiska pracy

Stosownie do § 45 ust. 1 r.o.b.h.p., stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym wymiary wolnej (nie zajętej przez urządzenia) powierzchni stanowiska pracy powinny zapewnić pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii. Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności:

– warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami;

– ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami lub pyłami.

Na stanowiskach pracy należy zapewnić wynikającą z technologii powierzchnię oraz odpowiednie urządzenia pomocnicze przeznaczone na składowanie materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów (§ 46 r.o.b.h.p.).

Bezpieczne powinno być również dojście do stanowisk pracy, przy czym należy zadbać, żeby jego wysokość w świetle nie była mniejsza niż 2 m. W uzasadnionych przypadkach wysokość dojścia można obniżyć do 1,8 m (§ 47 r.o.b.h.p.). Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przeznaczone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m, a jeśli odbywa się w nich ruch dwukierunkowy – minimum 1m (§ 47 ust. 3 r.o.b.h.p.). Jeżeli dana praca nie wymaga od zatrudnionych pozycji stojącej, w gestii pracodawcy leży zapewnienie im możliwości siedzenia (§ 49 r.o.b.h.p.).

 8. Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych

Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:

– zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,

– uwzględniały zasady ergonomii.

Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy, za pomocą którego może zostać całkowicie i bezpiecznie zatrzymana (§ 52 r.o.b.h.p.).

Elementy sterownicze maszyn nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szczególności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem. Pamiętaj, że elementy sterownicze, mające wpływ na bezpieczeństwo, muszą być:

– widoczne,

– możliwe do zidentyfikowania,

– oznakowane zgodnie z wymaganiami określonymi w Polskich Normach (§ 52 ust. 3-4  r.o.b.h.p.).

Maszyny muszą być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpowiednio oznakowane urządzenia do odłączania wszystkich źródeł energii, przy czym wyłączenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi (§ 53 r.o.b.h.p.).

 9. Urządzenia ochronne – osłony

Maszyny powinny być także wyposażone w odpowiednie urządzenie ochronne, czyli osłony lub urządzenia, które:

– zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych;

– powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej;

– nie pozwalają na włączanie ruchu elementów niebezpiecznych, jeżeli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej;

– zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych;

– nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych.

Ponadto urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny:

1.  zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy obsłudze maszyn, jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu;

2.  działać niezawodnie, mieć odpowiednią trwałość i wytrzymałość;

3.  funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego, w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe;

a także:

1.  nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi;

2.  nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać możliwości śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia fizycznego lub psychicznego pracowników (§ 56 ust. 1  r.o.b.h.p.).

Urządzenie ochronne zabezpieczające maszyny szczególnie niebezpieczne powinny być tak skonstruowane, aby:

– zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego powodowało natychmiastowe zatrzymanie maszyn bądź jej niebezpiecznych elementów lub niemożliwe było zdjęcie albo otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów;

– ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia ochronnego nie uruchomiło automatycznie maszyny (§ 56 ust. 2  r.o.b.h.p.).

Elementy ruchome maszyn i inne ich części, które w przypadku zetknięcia się z nimi stwarzają zagrożenie, powinny być osłonięte lub zaopatrzone w inne skuteczne urządzenia ochronne do wysokości co najmniej 2,5 m, licząc od poziomu podłogi. Wyjątek stanowi jedynie przypadek, gdy spełnienie tych wymagań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny. Osłonięte – co najmniej od dołu trwałymi osłonami – powinny być również:

– pasy,

– łańcuchy,

– taśmy,

– koła zębate,

– inne elementy układów napędowych oraz

– części maszyn zagrażające spadnięciem, które znajdują się nad stanowiskami pracy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od podłogi (§ 55 ust. 2  r.o.b.h.p.). Osłony  powinny być tak skonstruowane, aby umożliwiać bezpośredni dostęp do strefy niebezpiecznej (§ 56 ust. 3  i 4  r.o.b.h.p.).

Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do których są przeznaczone.

 10. Maszyny uszkodzone

O dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik powinien niezwłocznie zawiadomić przełożonego. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.

Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie (§ 57-58 r.o.b.h.p.).

 11. Maszyny w ruchu

Maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba, że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej. Pracodawca powinien ustalić rodzaje maszyn i innych urządzeń technicznych w swojej firmie, które wymagają stałej obsługi, a pozostawianie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub pożaru.

Maszyn będących w ruchu nie wolno

– naprawiać,

– czyścić i smarować,

z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej.

W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów pędnych, lin i taśm. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami (§ 59-61 r.o.b.h.p.).

 12. Ochrona przed hałasem

Zgodnie z § 78 ust. 1 r.o.b.h.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:

– procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu;

– maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości;

– rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.

Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:

1)  ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas;

2)  zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu;

3)  ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy;

4)  oznakowanie stref zagrożonych hałasem (§ 79 ust. 1  r.o.b.h.p.).