Lato w pełni, a jak wiadomo, praca w tym sezonie stawia przed pracodawcą kilka dodatkowych obowiązków. Najważniejsze wymagania na wszystkich stanowiskach pracy dotyczą przede wszystkim zapewnienia pracownikom odpowiedniej temperatury i wilgotności w pomieszczeniach. Wiąże się z tym obowiązek zagwarantowania właściwej wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń pracy. Bez względu na to, czy praca jest wykonywana wewnątrz czy na zewnątrz pomieszczeń, kolejnym bardzo ważnym obowiązkiem pracodawcy jest zadbanie o to, aby pracownicy mieli dostęp do wody zdatnej do picia lub zimnych napojów. Co jeszcze? W artykule przypominamy najważniejsze obowiązki pracodawcy w sezonie letnim.

Warto zapamiętać:

„Przepisy określające warunki bhp dla pomieszczeń pracy odnoszą się do wszystkich pór roku i muszą być przestrzegane niezależnie od aury pogodowej”.

„Niedezynfekowane i nieczyszczone przewody wentylacyjne nie tylko przestają spełniać swoją funkcję, ale stają się również zagrożeniem dla zdrowia ludzi”.

„Jeżeli pracownik na stanowisku pracy, na którym narażony jest na działanie promieni słonecznych, ma korzystać z odzieży roboczej, musi być ona w miarę możliwości przewiewna i lekka”.

„Zapewnienie pracownikom wody zdatnej do picia wiąże się z istotną dla praktyki wątpliwością, czy to, co określamy mianem kranówki, wpisuje się w obowiązek pracodawcy w zakresie zapewnienia wody zdatnej do picia”.

Najważniejsze do spełnienia wymogi latem na wszystkich rodzajach stanowisk pracy dotyczą zapewnienia pracownikom:

• odpowiedniej temperatury i wilgotności w pomieszczeniach,
• właściwej wentylacji oraz klimatyzacji pomieszczeń pracy,
• wody zdatnej do picia lub zimnych napojów,
• ochrony przed silnym nasłonecznieniem wewnątrz i w czasie wykonywania pracy na zewnątrz pomieszczeń.

Pracodawcy powinni tak sytuować i organizować stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń (praca może być wykonywana w pomieszczeniach lub poza nimi), aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności z warunkami atmosferycznymi, w tym:

• opadami,
• niską lub wysoką temperaturą,
• silnym wiatrem,
• promieniowaniem UV.

Temperatura zapewniająca komfort pracy

Przepisy określające warunki bhp dla pomieszczeń pracy odnoszą się do wszystkich pór roku i muszą być przestrzegane niezależnie od aury pogodowej. W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania), jednak nie może być ona niższa niż 14°C (287 K). Wyjątek mogą stanowić pomieszczenia pracy, w których względy technologiczne nie pozwalają na taką temperaturę. Temperatura w pomieszczeniu, w którym przechowywane są produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego, musi być utrzymywana poniżej 14°C.

Natomiast w pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K). Przepisy określające wymogi prawne w zakresie bhp nie precyzują maksymalnych temperatur, powyżej których praca nie może być wykonywana.

Temperatura jest jednym z czynników komfortu cieplnego na stanowisku pracy. Pozostałe to m.in.:

• wilgotność powietrza i
• ruch powietrza w bezpośrednim otoczeniu pracownika (związany m.in. z wentylacją).

Wszystkie te trzy czynniki są ze sobą związane i wzajemnie na siebie wpływają. Wysoka temperatura w pomieszczeniu może powodować osuszanie powietrza i zmniejszenie wilgotności. Intensywny ruch powietrza (przeciągi) w pomieszczeniu może z kolei skutkować uczuciem chłodu. Wysoka temperatura i wilgotność powietrza mogą wzbudzić uczucie znużenia i ociężałości w wykonywaniu obowiązków służbowych, a tym samym zmniejszyć efektywność pracy pracowników. Najwyższą efektywność pracy latem w pomieszczeniu np. biurowym można osiągnąć w temperaturze 22°C.

W pomieszczeniach pracy, w których występuje wysoka temperatura, muszą być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające rozprzestrzenianie się gorącego powietrza do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higienicznosanitarnych. Mogą to być np. miejscowe wyciągi lub izolacje termiczne z materiałów nieprzewodzących ciepła.

Wypoczynek pracowników

Jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, w szczególności gdy praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30°C (303 K), obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie łatwo dostępnego pomieszczenia przeznaczonego do wypoczynku pracowników.

Wentylacja i klimatyzacja

Zadaniem wentylacji i klimatyzacji jest utrzymanie powietrza w pomieszczeniu w takim stanie, aby jego czystość, temperatura, wilgotność i ruch pozostawały w określonych granicach. Celem jest dostosowanie stanu i składu powietrza oraz jego wymiany do potrzeb organizmu człowieka lub procesu pracy.

Wietrzenie

Podczas wietrzenia należy pamiętać o następujących zasadach:

• jednostronne wietrzenie pomieszczeń ma zastosowanie wówczas, gdy głębokość pomieszczenia nie jest większa niż 8,4 m (wtedy wietrzenie jest wystarczające),
• okna powinny być wyposażone w lufciki w górnej ich części lub w jednym z ich dolnych rogów (niekorzystne jest umiejscowienie lufcików w środku okna, bo zimne powietrze wlatuje wtedy bezpośrednio do pomieszczenia),
• powietrze potrzebne jest nie tylko pracownikom, lecz także maszynom i urządzeniom do ich właściwej pracy oraz do rozrzedzania nagromadzonych substancji szkodliwych dla ludzi,
• przy sporadycznym wietrzeniu powinno się szczególnie uważać, aby nie powstały żadne lokalne przeciągi i by odpływ powietrza był właściwy,
• świeże powietrze doprowadzane do stanowisk pracy przez system wentylacji powinno być zasysane z miejsc, w których powietrze nie jest zanieczyszczone.

Problemy związane z klimatyzacją i wentylacją

Niedezynfekowane i nieczyszczone przewody wentylacyjne nie tylko przestają spełniać swoją funkcję, ale stają się również zagrożeniem dla zdrowia ludzi. Zbyt wysoka temperatura i wilgotność sprzyjają rozwojowi mikroorganizmów, szczególnie zarodników grzybów pleśniowych. Głównym powodem złych warunków fizycznych w pomieszczeniu jest zła jego wentylacja, zbyt szczelne okna i brak naturalnej mikrowentylacji. Tymczasem naturalna mikrowentylacja jest niezmiernie ważna. Przyczynia się do ciągłej wymiany powietrza między budynkiem a środowiskiem zewnętrznym (zalecana ilość świeżego powietrza wynosi 0,6 m³/min × osoba). Na złą wentylację powietrza wpływ ma również niesprawny lub źle zaprojektowany system wentylacji.

Choroba zakaźna Legionelloza

W kanałach nawiewnych klimatyzacji mogą także powstać warunki sprzyjające rozwojowi bakterii Legionella. Powoduje ona możliwość zachorowania na chorobę zakaźną zwaną Legionellozą. Dlatego koniecznie trzeba pamiętać o okresowym czyszczeniu i wymianie filtrów klimatyzacji (szczególnie przed sezonem jej wzmożonego używania latem). Obowiązek ten dotyczy także okresowego czyszczenia i dezynfekowania kanałów wentylacyjnych, które należy przeprowadzać w terminach zgodnych z zaleceniami producenta urządzeń i z użyciem środków przez niego zalecanych.

Syndrom chorego budynku

Drugą znacznie mniej poważną w skutkach zdrowotnych, lecz bardzo uciążliwą i często występującą chorobą jest tzw. syndrom chorego budynku (SBS – ang. Sick Building Syndrome). Charakteryzuje się on zespołem objawów właściwych kilku różnym schorzeniom.

Jak wiadomo, w pomieszczeniach zamkniętych średnia optymalna temperatura to 21–22°C, a wilgotność względna powietrza powinna wynosić około 55–60%. Tymczasem w „chorych budynkach” wartości te są znacznie podwyższone, a klimatyzacja nie działa właściwie (około 24°C i ponad 75% wilgotności względnej powietrza). W następstwie tego pojawiają się:

• bóle głowy,
• podrażnienie błon śluzowych,
• wysuszenie skóry,
• choroby gardła.

Człowiek czuje się zmęczony i rozkojarzony, ma poczucie, że mu duszno. Trzeba pamiętać, że długotrwałe niedotlenienie może mieć bardzo negatywne skutki zdrowotne. W czasie zmiany aranżacji wnętrza klimatyzowanego pomieszczenia przestawienie biurka pracownika w inne miejsce może powodować sytuację, że stanowisko pracy znajdzie się bezpośrednio pod kanałem wentylacyjnym, co powoduje przeciągi i jest niezgodne z przepisami. Naraża się wtedy pracownika na możliwość przeziębienia.

Nawilżanie powietrza

Klimatyzacja może powodować osuszanie powietrza, trzeba więc pamiętać o okresowych pomiarach wilgotności względnej powietrza. Jeśli wilgotność powietrza jest niższa niż 40%, należy zapewnić jego nawilżanie.

Najlepszym sposobem nawilżania powietrza jest nawilżanie przez odparowanie z różnego typu nawilżaczy dostępnych w sklepach z artykułami gospodarstwa domowego (np. pojemniki na wodę wieszane na grzejnikach).

Nie zaleca się stosowania nawilżaczy mechanicznie rozbijających kropelki wody, ponieważ powstające w taki sposób kropelki nie zamieniają się w parę wodną. Nawilżacze takie wytwarzają jedynie mgłę, która w postaci maleńkich kropelek wody osiada na meblach i urządzeniach i po pewnym czasie powoduje powstawanie na nich warstwy białego nalotu pozostającego po wyparowaniu wody.

Dobrym rozwiązaniem problemu nawilżania powietrza jest ustawienie w pomieszczeniu pracy kwiatów, które należy podlewać, gdyż podlewanie powoduje wzrost wilgotności powietrza, a kwiaty poprawiają estetykę wnętrza.

Poprawa wpływu niekorzystnych warunków

Środki do poprawy wpływu niekorzystnych warunków mikroklimatycznych na pracownika to między innymi:

• dobór pracowników pod względem zdrowotnym, wiekowym,
• właściwa organizacja pracy, wprowadzenie skróconego czasu ekspozycji na działanie środowiska termicznego (zimnego czy gorącego), np. stosowanie częstych przerw albo prac zamiennych,
• regulacja fizycznych czynników środowiska w zależności od potrzeb: ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja, odpowiednio do rodzaju wykonywanej pracy,
• zabezpieczenia techniczne, np.: kubatura i wysokość pomieszczeń, żaluzje w oknach, izolacja źródeł ciepła, izolacja urządzeń o bardzo niskiej temperaturze, odległości stanowiska pracy od źródeł ciepła,
• zmniejszenie wydatku energetycznego pracownika w przypadku nadmiernego obciążenia środowiskiem termicznym przez skrócenie czasu pracy czy zmienność wykonywania prac,
• stosowanie środków ochrony indywidualnej (odzież, obuwie, rękawice),
• zapewnienie miejsc do ogrzania się i wysuszania odzieży wilgotnej od zewnątrz czy od wewnątrz (przepoconej),
• zapewnienie chłodnych napoi z odpowiednią zawartością soli mineralnych – latem, a podawanie ciepłych napoi i posiłków profilaktycznych,
• monitorowanie warunków w miejscu wykonywania prac – pomiary ciągłe czy okresowe,
• przerwanie prac.

Ochrona przed silnym nasłonecznieniem

Silne nasłonecznienie latem powoduje wzrost temperatury wewnątrz pomieszczeń w budynkach. Redukcja bezpośredniego promieniowania słonecznego w takim wypadku możliwa jest np. przez zamontowanie:

• lekkich, stałych żaluzji przeciwsłonecznych, montowanych na konstrukcji zewnętrznej budynku – chronią one przed niepożądanym wzrostem temperatury wewnątrz budynku,
• systemu zewnętrznych lameli zacieniających o nachyleniu stałym lub zmiennym,
• żaluzji lub rolet w oknach pomieszczeń znajdujących się od nasłonecznionej strony.

W przypadku wykonywania przez pracowników pracy na zewnątrz pomieszczeń, w miejscach o silnym nasłonecznieniu (rolnicy, pracownicy branży budowlanej), należy koniecznie zabezpieczyć takich pracowników przed negatywnym wpływem promieniowania UV. W sytuacji gdy pracownicy wykonują pracę w miejscach z bezpośrednim oddziaływaniem promieni słonecznych, powinni być wyposażeni w nakrycie głowy i je nosić.

Jeżeli pracownik na stanowisku pracy, na którym narażony jest na działanie promieni słonecznych, ma korzystać z odzieży roboczej, musi być ona w miarę możliwości przewiewna i lekka.

Zapamiętaj!

Ubrania z filtrem UV pomagają zminimalizować ryzyko poparzeń słonecznych i długoterminowych skutków ekspozycji na słońce. Zapewniają pracownikom dodatkową ochronę przed szkodliwym promieniowaniem.

Natomiast w miejscach i na stanowiskach pracy nasłonecznionych można również ustawiać namioty, ewentualnie montować markizy lub daszki chroniące pracownika przed promieniami słonecznymi.

Gdy na stanowisku pracy (na zewnątrz pomieszczeń, przy wysokich temperaturach powietrza) zachodzi konieczność stosowania specjalistycznej odzieży ochronnej, zabezpieczającej pracownika przed czynnikami szkodliwymi (np. biologicznymi), trzeba, jak dowodzą badania prowadzone w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy, skracać czas pracy w takiej odzieży.

Ochrona przed owadami i kleszczami

W okresie letnim szczególnie ważna jest też ochrona pracowników przed ukąszeniami owadów i kleszczy, które mogą przenosić choroby. Stosowanie lekkiej, przewiewnej odzieży ochronnej jest kluczowe, aby zapewnić komfort pracy, jednocześnie minimalizując ryzyko kontaktu z niebezpiecznymi owadami. Ubrania wykonane z materiałów oddychających, które skutecznie chronią przed ukąszeniami, powinny być dostosowane do warunków panujących w danym miejscu pracy, a ich odpowiedni krój i konstrukcja – umożliwiać swobodę ruchów. Dodatkowo zaleca się stosowanie repelentów oraz regularne kontrolowanie odzieży pod kątem obecności kleszczy.

Woda i inne napoje dla zatrudnionych

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie wszystkim pracownikom wody zdatnej do picia. Pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych oprócz wody trzeba zapewnić też inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników.

Zasadą jest, że woda jest zdatna do użycia, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie wykazuje agresywnych właściwości korozyjnych i spełnia określone wymagania mikrobiologiczne oraz chemiczne. Taka woda jest jednocześnie wodą zdatną do picia, czyli zgodnie z rozporządzeniem, „wodą” przeznaczoną do spożycia przez ludzi.

Zapewnienie pracownikom wody zdatnej do picia wiąże się z istotną dla praktyki wątpliwością, czy to, co określamy mianem kranówki, wpisuje się w obowiązek pracodawcy w zakresie zapewnienia wody zdatnej do picia. Przede wszystkim należy pamiętać, że woda przesyłana w sieciach wodociągowych podlega procesom uzdatniania. Teoretycznie więc może być spożywana bezpośrednio – bez potrzeby stosowania dodatkowej obróbki termicznej czy filtrów. Problem w tym, że uzdatniona woda nie podlega procesom uzdatniania na ostatnim odcinku – bezpośrednio przed zainstalowanym kranem. Zanim do niego dotrze, musi pokonać często długą drogę rurami, których kondycja może być różna.

Nie tylko woda

Zapewnienie wody zdatnej do picia jest standardem obowiązującym praktycznie w każdej sytuacji w ramach relacji pracodawca – pracownik. W pewnych sytuacjach woda jest jednak rozwiązaniem niewystarczającym, co reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Zgodnie z tym aktem prawnym pracodawca zapewnia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnie między innymi napoje, których rodzaj, temperatura powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy. Napoje te nie stanowią alternatywy dla wody – tylko płyny o charakterze uzupełniającym i bardziej specjalistycznym, wynikającym z warunków pracy.

• rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. nr 60, poz. 279 ze zm.),
• rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2025 r. poz. 277 ze zm.).