Samozatrudnienie – współpraca ze zleceniobiorcą, wymogi BHP
Durzyński Dariusz
Zakres podmiotów, którym pracodawca zobowiązany jest zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, został rozszerzony przez dołączenie do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilno-prawnych, osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy lub w miejscu przez niego wyznaczonym. Obowiązki te, obciążają również przedsiębiorców niebędących pracodawcami. Komentarz przedstawia problematykę bhp, badań lekarskich i szkoleń w odniesieniu do samozatrudnionych. Samozatrudnienie – współpraca ze zleceniobiorcą, wymogi BHP
1.Wprowadzenie
Z perspektywy ostatnich lat można zauważyć wzrostową tendencję powstawania jednoosobowych firm. Część osób fizycznych decydując się na podjęcie takiego kroku, wcale nie kierowały się rozwojem czy też optymistycznym nastawieniem na większe zyski, albo możliwościami rozliczania się z fiskusem w formie podatku liniowego „19%”, ale były nakłaniane do tego kroku przez dotychczasowych swoich pracodawców, kierujących się chęcią zdobycia (kosztem pracowników) większych oszczędności, poprzez zmniejszanie kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników.
W konsekwencji na rynku pracy nie doszło jeszcze do całkowitych „przetasowań” związanych z wymianą pomiędzy zleceniobiorcą (czyli samozatrudnionym), a zleceniodawcą (przedsiębiorcą). Zmianie uległa tylko część prawna, gdzie umowy o pracę zostały zastąpione umowami o świadczenie usług, dotyczącymi zakresu wykonania usługi, a prace zleceniobiorców (w tym samozatrudnionych) wykonywane są pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez zleceniodawcę (niejednokrotnie przez byłego pracodawcę).
Wykonując taką pracę jak podczas stosunku pracy na podobnych zasadach, ponosząc straty finansowe z tytułu chociażby opłat związanych z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, ryzykują także własnym zdrowiem a nawet życiem z uwagi na brak środków finansowych na niezbędne zabezpieczenia w zakresie bhp.
Dotychczasowi pracownicy decydując się na taki krok uważają, że tylko w taki sposób mogą utrzymać się na rynku pracy z obawą że jak odmówią przyjęcia „propozycji” od pracodawcy, to stracą pracę. Większość z nich nie zdawała sobie sprawy jakie będą spoczywać na nich obowiązki w związku z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej.
W dniu 1 stycznia 2007 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych gdzie samozatrudnienie w formie ww. nie jest już formą działalności gospodarczej w odniesieniu do potrzeb Urzędu Skarbowego (PIT).
Przepis art. 5b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – dalej u.p.d.o.f., informuje w ust. 1, że za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeśli łącznie spełnione są następujące warunki:
– odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności;
– są one wykonywane pod kierownictwem, oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez zlecającego te czynności;
– wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.
Należy zaznaczyć, że aby nie uznać osoby fizycznej (samozatrudnionego) za przedsiębiorcę do potrzeb podatku dochodowego od osób fizycznych muszą być spełnione wszystkie ww. warunki jednocześnie. Wystarczy aby wyłączyć jeden z nich, a urząd skarbowy nie będzie mógł zakwestionować osoby fizycznej, jako przedsiębiorcy. Najlepiej zaznaczyć w umowie, że np. zleceniobiorca zobowiązuje się do odpowiedzialności za jakość wykonanych usług przed klientem.
Część jednoosobowych firm w wyniku przeprowadzanych kontroli skarbowych straciła bądź straci prawo do rozliczania podatków i składek ubezpieczenia społecznego jako przedsiębiorcy. Nie może być już przedsiębiorcą ten, kto wykonuje pracę w siedzibie zleceniodawcy i pod jego kierownictwem, nie ponosi ryzyka gospodarczego oraz nie odpowiada za wykonywane czynności wobec osób trzecich. Urząd skarbowy uzna go za zleceniobiorcę (np. umowa o dzieło, zlecenie), a to oznacza dla niego dużo wyższy podatek i składki na ubezpieczenia społeczne, a dla firmy, z którą współpracuje, dodatkowe obciążenia finansowe.
Aby nie dopuścić do takiej sytuacji zleceniodawcy w obawie przed kontrolami urzędu skarbowego i wynikającymi z tego tytułu konsekwencjami finansowymi mogą zacząć ograniczać zakres współpracy z jednoosobowymi firmami, na poczet umów cywilnoprawnych (umowa zlecenie, umowa o dzieło).
Chcąc zapobiec takiej sytuacji, należy sporządzić odpowiednią umowę o świadczenie usług pomiędzy zleceniodawcą a zleceniobiorcą, jako między równorzędnymi podmiotami gospodarczymi. W umowie takiej jasno należy zaznaczyć (i oczywiście zgodnie z umową postępować), że samozatrudniony nie wykonuje łącznie pracy pod kierownictwem zleceniodawcy, w czasie i miejscu przez niego wyznaczonym oraz, że ponosi ryzyko gospodarcze.
Przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pacy, które weszły w życie 1 lipca 2007 r. dokonały zmian w k.p., rozszerzyły zakres podmiotów zobowiązanych do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy określonych w art. 207 § 2 k.p. Dołączając do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilno prawnych tj. umowy zlecenie, umowy o dzieło, także osoby prowadzące działalność gospodarczą.
Tak więc, zgodnie z treścią art. 304 § 1 k.p. – pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 k.p., osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym osobom prowadzącym na własny rachunek działalność gospodarczą) w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Zgodnie zaś z art. 207 § 2 k.p. pracodawca powinien:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Te obowiązki, obciążają również przedsiębiorców nie będących pracodawcami (z uwagi na nie zatrudnianie pracowników), organizujących pracę osobom prowadzącym na własny rachunek działalność gospodarczą (art. 304 § 3 k.p.).
Głównie chodzi o zapewnienie:
1. Przestrzegania w zakładzie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Odpowiedniej organizacji pracy.
3. Wykonania ewentualnych wystąpień, nakazów lub decyzji organów nadzoru nad warunkami pracy.
4. Wyposażenia w środki ochrony indywidualnej: odzież roboczą, rękawice, linki asekuracyjne, szelki do prac na wysokości, kaski, nakolanniki, itp.
5. Usuwania stwierdzonych uchybień, mogących stwarzać realne zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników.
2. Samozatrudniony a obowiązek badań lekarskich i szkolenia w zakresie bhp
Obowiązek odbycia przeszkolenia w zakresie bhp zależy od rodzaju pracy świadczonej przez zleceniobiorcę oraz warunków, w jakich praca jest wykonywana. Gdy wykonywana praca wiąże się z występowaniem zagrożeń dla zdrowia i życia wykonawcy, nawet w przypadku wykonywania doraźnych prac, wskazane jest, aby do wykonywania tej pracy były dopuszczane wyłącznie osoby nie posiadające przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania tej pracy oraz przeszkolone w zakresie bhp. To pracodawca (lub inny podmiot organizujący prace) powinien wymagać od osoby (tj. osoby fizycznej zatrudnionej na podstawie umowy zlecenie, umowy o dzieło oraz samozatrudnieni), z którą zawiera umowę cywilnoprawną poddania się badaniom lekarskim i odbycia szkolenia w zakresie bhp zgodnie z art. 211 k.p.
Obowiązki, o których mowa w art. 211 k.p. w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę. Przypomnę, że tym podmiotem jest przedsiębiorca nie zatrudniający ani jednego pracownika, jest tylko organizującym pracę jednoosobowym firmom w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym i pod jego kierownictwem.
Do podstawowych obowiązków samozatrudnionego wykonującego pracę w zakładzie pracy pracodawcy (zleceniodawcy) zgodnie z art. 211 k.p., należy:
· znajomość przepisów i zasad bhp;
· wykonywanie pracy w sposób zgodny z tymi przepisami i zasadami oraz stosowania się do wydanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
· dbanie o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
· stosowanie środków ochrony zbiorowej oraz używania przydzielonych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem;
· niezwłoczne powiadamianie zwierzchnika o zauważonym w firmie wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia;
· ostrzeganie współpracowników lub innych osób o grożącym niebezpieczeństwie;
· współdziałania z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków w zakresie bhp.
W przypadku, gdy zleceniobiorca nie wykona nałożonego na niego obowiązku odbycia przeszkolenia bhp oraz przejścia odpowiednich badań lekarskich, pracodawca (przedsiębiorca, zleceniodawca), powinien zerwać wstępne rozmowy o nawiązaniu współpracy. Znacznie trudniej będzie to uregulować w przypadku gdy współpraca już istnieje, a w umowie nie jest ujęte która ze stron ponosi koszty związane ze szkoleniem oraz badaniami lekarskimi. Wówczas proponuje się aby pracodawca natychmiast skierował samozatrudnionego na odpowiednie badania lekarskie i szkolenia w zakresie bhp oraz rozważył poniesienie tych kosztów.
Jeżeli obowiązki, o których mowa w art. 207 k.p. nie będą realizowane zgodnie z prawem to podmiotem odpowiedzialnym za niedopełnienie obowiązków jest pracodawca (lub przedsiębiorca nie będący pracodawcą).
W myśl zaostrzonych przepisów o Państwowej Inspekcji Pracy jeżeli inspektor pracy stwierdzi podczas kontroli, że pracodawca (lub przedsiębiorca nie będący pracodawcą), organizuje pracę osobom prowadzącym na własny rachunek działalność gospodarczą (samozatrudnionym) – art. 304 § 3 k.p., zlecając wykonywanie pracy w miejscu przez niego wyznaczonym, nie wywiązuje się z obowiązku zapewnienia im zgodnie z art. 304 § 1 k.p. bezpiecznych i higienicznych warunków pracy określonych w art. 207 § 2 k.p., to może na niego nałożyć karę grzywny w wysokości od 1000 do 30.000 zł.
Z uwagi na fakt, iż do oceny stosunków pomiędzy pracodawcą, a zleceniobiorcą ma zastosowanie zasada swobody umów, to umowa powinna określać obowiązki obu stron. Konieczność uregulowania tych spraw w umowie wynika z tego, że ustawa nie rozstrzyga jednoznacznie, kto będzie ponosił koszty badań i szkoleń. Z przepisów wynika, że samozatrudniony ma ustalić ze swoim chlebodawcą zakres obejmujących go obowiązków bhp. Jeśli znajdą się w umowie badania lekarskie i szkolenia bhp, wynikające z zagrożeń związanych z wykonywaną usługa, to należy też określić która ze stron ma ponieść koszty ich przeprowadzenia. Pożądane jest zatem, aby umowa zawarta miedzy pracodawcą (lub podmiotem organizującym pracę) a osobą fizyczną zawierała wszystkie uregulowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeśli bowiem obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie będzie zrealizowany właściwie, to należy pokreślić, że podmiotem odpowiedzialnym będzie zawsze pracodawca (lub przedsiębiorca nie będący pracodawcą organizujący pracę samozatrudnionym).
Ważne
1. Pracodawca (zleceniodawca) powinien wymagać od zleceniobiorcy (samozatrudnionego), z którym zawiera umowę o świadczenie usług w miejscu przez niego wyznaczonym, aby ten poddał się odpowiednim badaniom lekarskim i szkoleniu w zakresie bhp, wówczas gdy praca będzie stwarzała zagrożenie dla zdrowia lub życia wykonawcy.
2. Działający na własny rachunek (samozatrudniony) musi wówczas odbyć szkolenia w zakresie bhp i przejść badania lekarskie na podstawie art. 211 k.p.
3. Powierzając wykonywanie pracy osobom prowadzącym samodzielną działalność gospodarczą i wyznaczając miejsce pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy (zgodnie z art. 304 § 1 k.p.). Dotyczy to, również przedsiębiorców nie będących pracodawcami, którzy nie zatrudniają pracowników, a organizujących pracę samozatrudnionym (art. 304 § 3 k.p.).
4. Z uwagi na brak jednoznacznych przepisów, kto ma pokryć koszty szkoleń i badań lekarskich samozatrudnionego, wskazane jest aby umowa cywilno prawna zawierana między zleceniodawcą a zleceniobiorcą, regulowała w całości zagadnienia bhp.