Szkolenie okresowe bhp pracodawców i osób kierujących pracownikami to nie tylko obowiązek, ale przede wszystkim szansa na aktualizację wiedzy i zdobycie praktycznych umiejętności, które pomogą skuteczniej dbać o bezpieczeństwo w firmie. Jak się do niego przygotować? Przedstawiamy drugą część szczegółowo omówionego szkolenia, w której przedstawiamy najważniejsze zagadnienia. Jak przełożyć zdobytą wiedzę na codzienną praktykę? W artykule przeprowadzimy Cię przez kolejne etapy – od organizacji stanowiska pracy, przez analizę wypadków przy pracy, po skuteczne metody budowania kultury bezpieczeństwa w zespole. Ale to nie wszystko…

Warto zapamiętać:

„Pracodawca ma obowiązek zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy”.

„Pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych”.

„Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy”.

„Jednym z obowiązków pracodawcy jest aktualizacja oceny ryzyka zawodowego o koronawirusa”.

„Pracodawca powołuje zespół powypadkowy”.

W poprzednim numerze omówiliśmy następujące punkty szkolenia:

• Wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego;
• Identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz ocena ryzyka związanego z tymi zagrożeniami.

Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników. Obowiązek ten powinien być realizowany na podstawie ogólnych przepisów oraz zasad bhp dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w szczególności przez:

1. zapobieganie zagrożeniom;
2. przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone;
3. likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;
4. dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;
5. stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
6. zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
7. nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej;
8. instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

(§ 39 ust. 1 i 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.; dalej: ropbhp).

Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja, do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały bezpieczeństwa – ręczne lub komunikaty słowne (§ 39b ropbhp).

Tytułem wstępu warto jeszcze przypomnieć, że przed rozpoczęciem pracy każdy pracownik powinien:

• mieć wystarczające kwalifikacje zawodowe odpowiadające wykonywanej pracy (niektóre rodzaje zawodów i robót wymagają specjalnych uprawnień, takich jak spawanie, uprawnienia kierowcy itp.);
• zostać przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ważnym składnikiem szkolenia jest zaznajomienie pracowników z zagrożeniami, mogącymi wystąpić na stanowisku pracy w warunkach normalnych oraz w razie awarii. Pełna i rozumna znajomość zagrożeń, jak również sposoby zapobiegania występującym zagrożeniom jest głównym celem szkoleń z dziedziny bhp;

• zostać poddany wstępnym badaniom lekarskim w celu ustalenia, czy pracownik jest zdolny do wykonywania zamierzonej pracy oraz czy nie ma do niej przeciwwskazań lekarskich;
• zostać wyposażony w środki ochrony indywidualnej odpowiednie do wykonywanej pracy oraz odzież i obuwie robocze;
• zostać zaznajomiony z przyszłym stanowiskiem pracy, swoimi przełożonymi, współpracownikami i przedstawicielami związków zawodowych.

Pracownik powinien też znać ogólną topografię zakładu, system alarmowy, miejsca, w których znajduje się podręczny sprzęt gaśniczy i ratunkowy. W początkowym okresie pracy pracownik powinien być otoczony opieką i pomocą zanim stanie się doświadczonym członkiem zespołu.

Zapamiętaj!

Podczas całego okresu zatrudnienia pracodawca powinien czynić starania zmierzające do integracji zespołu pracowniczego, tworząc klimat zachęcający do aktywności i inicjatyw na rzecz poprawy warunków pracy.

Obowiązujące prawo pracy stanowi, że pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi powinny zapewniać:

• oświetlenie naturalne i sztuczne,
• odpowiednią wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią,
• zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła oraz urządzenia utrzymujące właściwą temperaturę w okresie grzewczym,
• zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami,
• zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,
• właściwą odporność ogniową elementów budynku oraz prawidłową ewakuację.

Należy pamiętać o dwóch przepisach bhp, których nieprzestrzeganie jest bardzo często przyczyną lub współprzyczyną ciężkich i śmiertelnych wypadków przy pracy. Pierwszy stanowi, że wszystkie elementy ruchome i dostępne części maszyn oraz urządzeń technicznych za wyjątkiem elementów maszyn bezpośrednio wykonujących pracę, których całkowicie osłonić się nie da ze względu na funkcję maszyny, powinny być zabezpieczone osłonami ze wszystkich dostępnych stron i na całej długości do wysokości 2,5 m od poziomu stanowiska pracy. Dotyczy to elementów i części maszyn, które w razie zetknięcia się z nimi stwarzają zagrożenie, zwłaszcza:

• elementów wykonujących ruch obrotowy, bez względu na liczbę obrotów,
• elementów wykonujących ruch posuwisto zwrotny,
• miejsc zbliżenia się części ruchomych do stałych (ściany, słupy, konstrukcje),
• miejsc (szczelin) nabiegania walców obrotowych

(§ 55 ropbhp).

Drugi przepis stanowi natomiast, że w czasie ruchu maszyn nie wolno wykonywać żadnych czynności pomocniczych, takich jak:

• czyszczenie, usuwanie nagromadzonego materiału,
• usuwanie awarii, wykonywanie drobnych napraw, dokręcanie śrub,
• dokonywanie zmian położenia lub nastawy elementów roboczych,
• dokonywanie ręcznych pomiarów obrabianych elementów podczas ich obrotu lub innego rodzaju ruchu

(§ 60 ropbhp).

Prawo każdego pracownika do bezpiecznej pracy

W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób (art. 210 § 1, 2, 3, 4 Kodeksu pracy).

Organizacja stanowisk pracy

Ogólne zestawienie wytycznych co do sposobu organizacji stanowiska pracy zawiera tabela 1.

Tabela 1. Stanowisko pracy

Lp.	Opis
1.	Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym wymiary wolnej (niezajętej przez urządzenia) powierzchni stanowiska pracy powinny zapewnić pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii
2.	Stanowiska pracy, na których występuje ryzyko pożaru, wybuchu, upadku lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia się czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być zaopatrzone w odpowiednie urządzenia ochronne
3.	Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powodują występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie byli narażeni na te czynniki
4.	Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności:z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami;ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami lub pyłami
5.	W razie niebezpieczeństwa powinno być możliwe szybkie opuszczenie stanowisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej pomocy. Na stanowiskach pracy należy zapewnić wynikającą z technologii powierzchnię oraz odpowiednie urządzenia pomocnicze przeznaczone na składowanie materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów. Na stanowiskach pracy nie wolno również przechowywać surowców, gotowych wyrobów, materiałów pomocniczych i odpadów w ilościach większych od wynikających z potrzeb technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na danej zmianie. Odpady produkcyjne powinny być sukcesywnie usuwane
6.	Materiały stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone podczas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne albo wydzielające uciążliwe zapachy – należy przechowywać w zamkniętych naczyniach z materiału niepalnego oraz co najmniej raz na dobę usuwać z pomieszczeń pracy i niszczyć w sposób określony w instrukcjach bhp
7.	Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bezpieczne i wygodne dojście, przy czym jego wysokość na całej długości nie powinna być mniejsza w świetle niż 2 m. W przypadkach uzasadnionych względami konstrukcyjnymi maszyn i innych urządzeń technicznych dopuszcza się zmniejszenie wysokości dojścia do 1,8 m przy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu właściwymi znakami bezpieczeństwa
8.	Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przeznaczone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m. Jeżeli natomiast w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunkowy – szerokość ich powinna wynosić co najmniej 1m
9.	Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich – do potrzeb i możliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności
10.	Przy wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia należy zapewnić pracownikom możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy w pozycji siedzącej

Prace szczególnie niebezpieczne

   Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się:

• roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe, prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części,
• prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,
• prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych,
• prace na wysokości oraz
• prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane wutrudnionych warunkach uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne

(§ 80 ust. 1 ropbhp).

Pracodawca ma obowiązek ustalić i aktualizować wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy (§ 80 ust. 2 ropbhp).

Pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególności zapewnia:

1. bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
2. odpowiednie środki zabezpieczające;
3. instruktaż pracowników obejmujący w szczególności:

• imienny podział pracy,
• kolejność wykonywania zadań,
• wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

Pracodawca zapewnia, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.

Kontrola warunków pracy

Pracodawca ma obowiązek zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

Ważne!

Kontrolę warunków pracy w zakładach prowadzą w szczególności pracownicy służby bhp oraz społeczni inspektorzy pracy.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.) do zakresu działania służby bhp należy m.in.:

1. przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
2. bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz zwnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
3. sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy.

Instrukcje bhp

Pracodawca ma obowiązek udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

1. stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników,
2. obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
3. postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
4. udzielania pierwszej pomocy.

Instrukcje powinny w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników (§ 41 ropbhp).

Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i mieszanin chemicznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i mieszanin. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być poprzedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcę.

Komputer w pracy

Nieodłącznym atrybutem pracy stał się komputer (szczególnie w pracy biurowej). Szczegółowy opis wymagań przy organizacji stanowiska pracy określa rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2025 r. poz. 58).

Pamiętaj o zmianie przepisów w tym zakresie. Zwróć uwagę, że kiedy w 1998 roku weszło w życie rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe wyglądały zupełnie inaczej niż teraz. Jednostka zewnętrzna była standardem, tak jak stacja dyskietek. Używało się też trackballa. Obecnie większość pracowników wykonuje swoje zadania, pracując przy laptopie. Często już nawet bez stacji CD-ROM. Postęp technologiczny jest widoczny gołym okiem. Konieczne stało się więc dostosowanie brzmienia rozporządzenia do zmian technologicznych, które nastąpiły od czasu jego wydania. Resort pracy dokonał uaktualnienia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, jakie powinny spełniać stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe. Nowe zasady weszły w życie 17 listopada 2023 r.

Tabela 2. Minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, jakie powinny spełniać stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe

Lp.	Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii
1.	Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i (lub) wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika
	W przypadku stosowania systemów przenośnych przeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy, stanowisko pracy powinno być wyposażone w stacjonarny monitor ekranowy lub podstawkę zapewniającą ustawienie ekranu tak, aby jego górna krawędź znajdowała się na wysokości oczu pracownika, oraz w dodatkową klawiaturę i mysz
2.	Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania:znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,obraz na ekranie powinien być stabilny, bez migotania lub innych form niestabilności,jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy,regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu
	Ustawienie monitora ekranowego oraz innych elementów wyposażenia nie powinno wymuszać niewygodnych ruchów głowy i szyi. Górna krawędź monitora ekranowego powinna znajdować się na wysokości oczu pracownika
	Ustawienie monitora ekranowego względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła
3.	Klawiatura oraz mysz powinny stanowić osobne elementy wyposażenia podstawowego stanowiska pracy
	Konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy
	Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne
4.	Konstrukcja stołu powinna umożliwiać ergonomiczne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury, w szczególności powinna zapewniać:wystarczającą powierzchnię, gwarantującą łatwe posługiwanie się elementami wyposażenia stanowiska pracy i wykonywanie czynności związanych z pracą,ustawienie klawiatury z zachowaniem takiej odległości od przedniej krawędzi stołu, która umożliwia podparcie dla rąk i przedramion z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem,ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji
	Pracownik powinien mieć zapewnioną odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu oraz do przyjęcia wygodnej pozycji i możliwości jej zmiany podczas pracy
	Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa
5.	Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać:dostateczną stabilność przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi,regulację wysokości siedziska, regulację wysokości oparcia odcinka lędźwiowego kręgosłupa, regulację kąta pochylenia oparcia oraz odpowiednie wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,wyprofilowanie siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i ud,możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°,regulowane podłokietniki
	Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej
6.	Jeżeli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, na życzenie pracownika stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokumenty, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika
7.	Na życzenie pracownika stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek
8.	Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, aby pracownik miał zapewnioną dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych
	Stanowisko pracy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp
9.	Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, w szczególności:oświetlenie na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac,należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od monitora ekranowego, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie urządzeń eliminujących nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowisko prac
	Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem że będą to oprawy niepowodujące olśnienia
10.	Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem monitora ekranowego pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania:oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania,systemy komputerowe powinny zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich działaniu,systemy komputerowe powinny gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika

Rekomendacje PIP w zakresie stosowania rozporządzenia

Od czasu wejścia w życie nowych przepisów do Głównego Inspektoratu Pracy wpłynęło kilkadziesiąt zapytań w sprawie stosowania nowych przepisów od obywateli, firm i organizacji. Pod koniec zeszłego roku Główny Inspektor Pracy wydał najnowsze rekomendacje co do stosowania przepisów. W pierwszej kolejności zwrócił uwagę na wyłączenia rozporządzenia, które nie ma zastosowania do:

• kabin kierowców oraz kabin sterowniczych maszyn i pojazdów,
• systemów komputerowych na pokładach środków transportu,
• systemów komputerowych przeznaczonych głównie do użytku publicznego,
• systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy,
• kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów,
• maszyn do pisania z wyświetlaczem ekranowym.

Uwzględniwszy powyższe, przepisów wspomnianego rozporządzenia nie stosuje się do kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów, a także do systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy.

W ocenie PIP istotną kwestią jest zapewnienie pracownikom właściwej korekcji wzroku. Zgodnie z rozporządzeniem pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary lub szkła kontaktowe korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Zgodnie z poglądem prezentowanym przez PIP zarówno konieczność stosowania podczas pracy, jak i rodzaj zastosowanego w tym zakresie środka, są uzależnione od wskazania lekarza zawartego w orzeczeniu lekarskim z badań przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami.

Państwowa Inspekcja Pracy zwróciła też uwagę, że kwestie szczegółowe dotyczące sposobu realizacji zaleceń lekarskich w kontekście zapewnienia korekcji wzroku nie są uregulowane przepisami prawa – sposób ich realizacji nie został wskazany w rozporządzeniu. Oznacza to, że zagadnienia związane z realizacją obowiązku zapewnienia pracownikom okularów i szkieł kontaktowych korygujących wzrok powinny być doprecyzowane w regulaminie pracy lub innych wewnętrznych aktach pracodawcy (np. w zarządzeniu).

Zapamiętaj!

W załączniku do rozporządzenia znajdują się rozwiązania, które należy stosować na stanowisku pracy systemów przenośnych przeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. W takiej sytuacji stanowisko pracy powinno być wyposażone w stacjonarny monitor ekranowy lub podstawkę zapewniającą ustawienie ekranu tak, aby jego górna krawędź znajdowała się na wysokości oczu pracownika oraz w dodatkową klawiaturę i mysz.

Główny Inspektorat Pracy zwrócił też uwagę na obowiązki związane z pracą zdalną w kontekście pracy przed monitorem ekranowym. Do obowiązków pracodawcy w przypadku pracy zdalnej wykonywanej całkowicie lub częściowo należy więc:

• zapewnienie pracownikowi wykonującemu pracę zdalną materiałów i narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej;
• zapewnienie pracownikowi wykonującemu pracę zdalną instalacji, serwisu, konserwacji narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej lub pokrycie niezbędnych kosztów związanych z instalacją, serwisem, eksploatacją i konserwacją narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej, a także pokrycie kosztów energii elektrycznej oraz usług telekomunikacyjnych niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej;
• pokrycie innych kosztów niż ww. koszty bezpośrednio związanych z wykonywaniem pracy zdalnej, jeżeli zwrot takich kosztów został określony w porozumieniu, regulaminie, poleceniu;
• zapewnienie pracownikowi wykonującemu pracę zdalną szkoleń i pomocy technicznej niezbędnych do wykonywania tej pracy.

W związku z nowymi wymaganiami rozporządzenia, w zależności od ustaleń poczynionych zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, dotyczących wykonywania przez pracowników pracy zdalnej, pracodawcy powinni zweryfikować poszczególne stanowiska pracy, a w przypadku gdy analiza wykaże, że nie spełniają one obowiązujących wymagań należy podjąć stosowne działania w celu ich dostosowania – należy pamiętać, że wszystkie stanowiska pracy, w tym pracy zdalnej powinny być tworzone zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami bhp.

W odniesieniu do ogółu stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe zapewnione przez pracodawcę meble powinny spełnić wymagania rozporządzenia – zatem nie jest możliwe stosowanie dodatkowych poduszek, podkładek pod plecy itp. i innych rozwiązań mających pośrednio spełnić te wymagania.

Obsługa monitorów przez osoby niepełnosprawne

Urząd zwrócił również uwagę na kwestie zatrudniania osób niepełnosprawnych przy obsłudze monitorów ekranowych. Jeżeli więc pracodawca dostosowuje stanowisko pracy wyposażone w monitor ekranowy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością – w pierwszej kolejności należy uwzględnić potrzeby takiego pracownika (mają one pierwszeństwo przed wymaganiami rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitor ekranowe). W ocenie urzędu stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej powinno być w pierwszej kolejności dostosowane do indywidualnych potrzeb osoby niepełnosprawnej. Będzie to wymagało ustaleń ze służbą medycyny pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
3. w czasie pozostawania w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy

(art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 2189 ze zm.; dalej: ustawa wypadkowa).

Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1. w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wcześniej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
2. podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3. przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe

(art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej).

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej).

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej).

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej).

Wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe podlegają niezwłocznemu zgłoszeniu do prokuratora i właściwego okręgowego inspektora pracy. Takiemu zgłoszeniu podlega także inne zdarzenie, które wywołało wymienione skutki, mające związek z pracą, jeżeli może być uznane za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 kp).

Badanie wypadków przy pracy

Badania źródłowych przyczyn wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych powinny służyć identyfikowaniu wszelkich zagrożeń, a wyniki tych badań powinny być wykorzystywane w celu uniknięcia powtórnego wystąpienia niebezpiecznych zdarzeń.

Analizę przyczyn wypadków przy pracy przeprowadza się w celach zapobiegawczych. Zespół powypadkowy powinien starać się zrozumieć, co spowodowało wypadek. W tym celu należy w możliwie uporządkowany sposób zgromadzić dane dotyczące wypadku i prześledzić wszystkie możliwe ścieżki, które dają się określić na podstawie zweryfikowanych informacji.

Bardzo często przed wypadkiem można spotkać się z lekceważeniem zagrożenia przez pracowników i wypowiedziami typu: Po co mówić o wypadku, u nas nic takiego się nie zdarza, czy Wypadki zdarzają się tylko niezdarom lub tym, co mają pecha. Natomiast po wypadku najczęściej można usłyszeć takie komentarze pracowników: Co, wypadek? Znów miał pecha; Po prostu nie przestrzegał zasad bezpieczeństwa, to jego wina; Zawsze mu powtarzaliśmy, żeby zmienił złe przyzwyczajenia, a to niezdara; Chciał to zrobić za szybko, a przecież miał mnóstwo czasu.

Analizując typowe wypowiedzi pracowników, można stwierdzić, że jeśli badaniom nie zostanie poświęcone wystarczająco dużo uwagi, każdy z pracowników będzie interpretował go inaczej oraz nie zostaną podjęte właściwe środki prewencyjne. W konsekwencji wypadek się powtórzy i znów ktoś będzie poszkodowany.

Należy pamiętać, że analizę wypadku przy pracy przeprowadza się po to, aby wyciągnąć wnioski i podjąć działania prewencyjne. Po wypadku każdy ma tendencje do spontanicznego myślenia i twierdzenia, że kilka zabiegów wystarczy, aby uniknąć ponownej tragedii (powtórzyć szkolenie, zamontować osłonę na maszynie). Niestety, wiele wypadków ma znacznie głębiej ukryte przyczyny pośrednie. Z tego względu należy poddać wypadek systematycznemu badaniu:

• ustalić wszystkie fakty – zdarzenia oraz przyczyny jego powstania (cofając się możliwie daleko w przeszłość),
• dla każdego z ustalonych faktów zbadać w sposób możliwie usystematyzowany, czy istnieje jeden lub więcej środków pozwalających na wyeliminowanie przyczyny.

Podczas analizy wypadku nie należy od razu odrzucać żadnego z pomysłów – skuteczną metodą jest zorganizowanie burzy mózgów. Po dokładnym przemyśleniu, z pozoru abstrakcyjne hipotezy mogą doprowadzić do zaskakujących wniosków. Proponowane środki prewencyjne mogą dotyczyć dziedzin: technicznej, informacyjnej czy organizacyjnej. Im bardziej środki zapobiegawcze dotyczą faktów oddalonych od bezpośredniej przyczyny wypadku, w tym większym stopniu mogą wpływać na zapobieganie pojawianiu się czynników powodujących wypadek (likwidują przyczyny u ich źródła).

W badaniu przyczyn wypadków przy pracy stosowana jest systematyka TOL. Jest to grupowanie przyczyn wypadków:

• T – techniczne,
• O – organizacyjne,
• L – ludzkie.

Uporządkowane w ten sposób przyczyny wypadków pozwalają w sposób przejrzysty na sformułowanie wniosków i zaleceń profilaktycznych.

Istotnym elementem profilaktyki wypadkowej jest uwzględnianie skutków wypadków w ocenie ryzyka zawodowego. W ocenie ryzyka (karcie oceny ryzyka) należy zawsze uzupełniać rubrykę dotyczącą środków profilaktycznych o nowe zalecenia ujęte w poleceniach powypadkowych. Z zaleceniami wprowadzonymi do karty oceny ryzyka należy zawsze zapoznawać wszystkich pracowników.

Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy nakazują pracownikom tej służby co najmniej raz w roku sporządzać analizę stanu warunków pracy (stanu bhp) w zakładzie pracy. Analiza wypadkowości powinna być częścią składową tej analizy. Tabela 3 przedstawiakolejnośćpostępowania powypadkowego.

Tabela 35. Kolejnośćpostępowania powypadkowego

Lp.	Opis
1.	Pracodawca powołuje zespół powypadkowy (2 osoby)
2.	W razie zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego pracodawca niezwłocznie zawiadamia o zdarzeniu prokuratora i właściwego okręgowego inspektora pracy
3.	Zespół powypadkowy niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku przystępuje do ustalenia jego okoliczności, przyczyn. W ramach podejmowanych działań w ciągu 14 dni realizuje następujące procedury:oględziny miejsca wypadku,wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego pracownika,zebranie informacji od świadka wypadku,zwrócenie się do organów policji, lekarza, ekspertów w celu zasięgnięcia opinii w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,zebranie innych dowodów odnoszących się do wypadku, np. dokumenty dotyczące odbytych szkoleń bhp przez poszkodowanego, posiadanych kwalifikacji itp.,dokonanie kwalifikacji prawnej zdarzenia,sporządzenie protokołu powypadkowego,określenie środków profilaktycznych oraz wniosków,zapoznanie z treścią protokołu poszkodowanego (członków rodziny)
4.	Pracodawca zatwierdza protokół (5 dni)
5.	Pracownik służby bhp odnotowuje zdarzenie w rejestrze wypadków, kompletuje i przechowuje dokumenty dotyczące wypadku

Zdarzenia wypadkowe bezurazowe (zdarzenia potencjalnie wypadkowe)

Poza nielicznymi wyjątkami, w zakładach pracy nie rejestruje się zdarzeń wypadkowych, które nie powodują urazów u pracowników, a skutkują jedynie szkodami materialnymi.

Jak wynika z badań relacji zachodzących między wskaźnikami wypadków urazowych a zdarzeń wypadkowych bezurazowych, na jeden wypadek urazowy przypadać może od kilku do kilkudziesięciu zdarzeń wypadkowych bezurazowych. Bardzo często przyczyny i przebieg zdarzeń wypadkowych bezurazowych są takie same jak przy wypadkach urazowych, a tylko szczęśliwy zbieg okoliczności umożliwia uniknięcie urazu.

Znacznie większa, w porównaniu z wypadkami urazowymi, liczba zdarzeń wypadkowych bezurazowych powoduje, że analiza tych zdarzeń może być źródłem informacji o przyczynach i przebiegu wypadków przy pracy, które można wykorzystać w działaniach prewencyjnych. Wiedza zdobyta na podstawie analizy jednego wypadku śmiertelnego ma znacznie mniejszą wartość do potrzeb prewencji niż analiza przyczyn kilkudziesięciu zdarzeń bezurazowych. Ponadto w wielu przypadkach wiedza zdobyta w ten sposób pozwala uniknąć ewentualnej tragedii. Aby taka analiza była możliwa należy zgromadzić jak najwięcej informacji o bezurazowych zdarzeniach wypadkowych. Związane jest to z wdrożeniem w zakładzie pracy odpowiednich procedur ich rejestrowania oraz podjęciem działań mających na celu motywowanie pracowników do zgłaszania takich wydarzeń.

Pracodawca ma obowiązek zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

Organizacja i metodyka szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Problematyka prowadzenia instruktażu stanowiskowego określona jest w rozporządzeniu ministra gospodarki i pracyz 27 lipca 2004 r.w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy(Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.; dalej: rozporządzenie szkoleniowe).

Tabela 4. Dla kogo instruktaż stanowiskowy

Lp.	Kto
1.	Pracownik zatrudniany na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych
2.	Pracownik przenoszony na stanowisko, o którym mowa w pkt 1
3.	uczeń odbywający praktyczną naukę zawodu oraz student odbywający praktykę studencką

Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

W przypadku wprowadzenia na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń – pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian (§ 11 ust. 3 rozporządzenia szkoleniowego).

Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Organizacja szkolenia i jego etapy

Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

1. informacji o czynnikach środowiska pracy występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą,
2. wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych,
3. wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania powierzonej pracy.

Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu – na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany pracownik, na podstawie „szczegółowego” programu opracowanego przez organizatora szkolenia. Program szczegółowy jest rozwinięciem programu ramowego, zamieszczonego w rozporządzeniu szkoleniowym i jest podstawą prowadzenia tego szkolenia.

Tabela 5. Etapy instruktażu

Lp.	Obowiązkowe elementy szkolenia
1.	Rozmowa wstępna instruktora z instruowanym pracownikiem
2.	Pokaz i objaśnienie przez instruktora całego procesu pracy, który ma być realizowany przez pracownika
3.	Próbne wykonywanie procesu pracy przez pracownika przy korygowaniu przez instruktora sposobów wykonywania pracy
4.	Samodzielna praca instruowanego pracownika pod nadzorem instruktora
5.	Sprawdzenie i ocena przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez pracownika

Wypadki przy pracy

Zgodnie z art. 209¹ kp pracodawca ma obowiązek:

• zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników;
• wyznaczyć pracowników:
  • do udzielania pierwszej pomocy,
  • wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników;
• zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.

Liczba pracowników wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, ich szkolenie oraz wyposażenie powinny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń.

W przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany:

1. niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony,
2. niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne

(art. 209² § 1 kp).

W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany:

1. wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne,
2. do czasu usunięcia zagrożenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy

(art. 209² § 2 kp).

W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników albo dla zdrowia lub życia innych osób, pracownik może podjąć działania w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – nawet bez porozumienia z przełożonym – na miarę jego wiedzy i dostępnych środków technicznych.

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (art. 234 § 1kp).

Tabela 6. Zakładowy system udzielania pierwszej pomocy

Lp.	Założenia zakładowego systemu udzielania pierwszej pomocy
1.	Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. Wszczególności pracodawca powinien zapewnić:punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się par, gazów albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze względu na ostre działanie toksyczne,apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy
2.	Liczba, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia występujących zagrożeń
3.	Obsługa punktów i apteczek na każdej zmianie powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy
4.	W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy pracowników przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy

Zasady udzielania pierwszej pomocy

Żeby pierwsza pomoc przedlekarska była skuteczna i rzeczywiście efektywna, należy pamiętać o podstawowej zasadzie: „przede wszystkim nie szkodzić”. Nieprzemyślane lub nieumiejętne działanie może bardziej zaszkodzić, niż pomóc. Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest niedopuszczenie do pogorszenia stanu ogólnego poszkodowanego do czasu przybycia na miejsce zdarzenia profesjonalnych ratowników. Działania koordynujące pracę przygodnych i profesjonalnych ratowników określa się jako „łańcuch przeżycia” (ang. chain of survival). Składają się na niego następujące czynności:

• ocena sytuacji,
• wezwanie profesjonalnej pomocy,
• zabezpieczenie miejsca wypadku,
• prowadzenie działań ratujących i podtrzymujących funkcje życiowe osoby poszkodowanej,
• udzielenie profesjonalnej pomocy, przywrócenie i stabilizacja funkcji życiowych z zastosowaniem sprzętu ratunkowego i leków.

Szansa na przeżycie ofiar wypadków przy pracy zależy przede wszystkim od natychmiastowej pomocy udzielonej przez osoby obecne na miejscu zdarzenia. Nawet ciężko poszkodowani mogą zostać uratowani, o ile zostaną podjęte natychmiastowe działania podtrzymujące ich życie.

Skutki ekonomiczne wypadków – niewłaściwe warunki pracy

Bezpieczeństwo i higiena pracy, poza przesłankami humanitarnymi, ma także aspekty ekonomiczne. Oznacza to, że zarówno nieodpowiedni poziom bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i zapewnienie właściwego poziomu zgodnego z przepisami generuje koszty, co w efekcie wpływa na wyniki osiągane przez zakłady pracy. Świadomość tego faktu powinna towarzyszyć wszystkim decyzjom dotyczącym kształtowania warunków pracy. Na koszty bhp, które są składnikiem ogólnych kosztów działalności przedsiębiorstwa, składają się koszty związane z nieodpowiednim poziomem bhp, które obejmują koszty:

• wypadków przy pracy,
• chorób zawodowych,
• absencji chorobowej,
• obniżonej wydajności pracy, związanej z nieodpowiednimi warunkami pracy.

Skutki ekonomiczne wypadków oraz chorób zawodowych wskazują na konieczność prowadzenia działalności profilaktycznej. Działalność ta ma także wymiar ekonomiczny, ponieważ wiąże się z określonymi kosztami. Wydatki ponoszone na zapewnienie odpowiedniego stanu bhp obejmują m.in. koszty:

• zatrudnienia pracowników ds. bhp,
• badań lekarskich,
• pomiarów czynników środowiska pracy,
• prowadzenia audytów,
• zakupu ubiorów roboczych i ochron osobistych,
• wdrażania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Praktyka realizowana przez zakłady pracy wskazuje, że podniesienie nakładów na działalność profilaktyczną powoduje zmniejszenie kosztów wypadków i chorób zawodowych. Wejście w życie ustawy wypadkowej oraz przepisów wykonawczych do niej wprowadziły pojęcie zróżnicowanej stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne w zależności od wielkości zagrożeń i ich skutków. Szczegóły określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 740 ze zm.).

Świadczenia odszkodowawcze z tytułu wypadku lub choroby zawodowej

Świadczenia odszkodowawcze przysługujące z tytułu wypadku lub choroby zawodowej:

• zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
• świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie rokuje odzyskanie zdolności do pracy,
• zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• renta szkoleniowa dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie,
• renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
• renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku lub choroby zawodowej,
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
• dodatek pielęgnacyjny,
• pokrycie kosztów leczenia w zakresie stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą

(art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej).

Wysokość stawek jednorazowego odszkodowania zależna jest od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (jeden procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wynosi 20% średniego miesięcznego uposażenia). Nowe stawki wprowadzane są od 1 kwietnia każdego roku.

Ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska naturalnego

    Zgodnie z przepisami ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz.U. 2024 r. poz. 275 ze zm.) właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, ma obowiązek:

1. przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
2. wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
3. zapewnić konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
4. zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
5. przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej;
6. zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
7. ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Odpowiedzialność za realizację obowiązków w zakresie ochrony przeciwpożarowej, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku przejmuje w całości lub w części ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z tego zakresu spoczywa na faktycznym właścicielu obiektu.

Szczegółowe rozwiązania dotyczące przestrzegania przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych określa rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.Dz.U. z 2022 r. poz. 1225 ze zm. – uchylenie 20 września 2026 r.).

Natomiast rozwiązania dotyczące:

• wyposażania budynku w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnicze,
• zapewnienia osobom przebywającym w budynku bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji,
• przygotowania obiektu do prowadzenia akcji ratowniczej,
• zapoznawania pracowników z przepisami z zakresu ochrony przeciwpożarowej,
• ustalania sposobów postępowania na wypadek pożaru lub innego miejscowego zagrożenia

określa rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 822 ze zm.).

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Zgodnie z § 6 ust. 1 wspomnianego wcześniej rozporządzenia w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, zapewniają i wdrażają instrukcję bezpieczeństwa pożarowego.

Tabel 7. Co zawiera instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Lp.	Elementy składowe instrukcji
1.	Warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem
2.	Określenie wyposażenia w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice oraz sposoby poddawania ich przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym
3.	Sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia
4.	Sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane
5.	Warunki i organizację ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania;Sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników, z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią przedmiotowej instrukcji
6.	Zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich stałymi użytkownikami
7.	Plany obiektów, obejmujące także ich usytuowanie, oraz terenu przyległego, z uwzględnieniem graficznych danych dotyczących w szczególności:powierzchni, wysokości i liczby kondygnacji budynku,odległości od obiektów sąsiadujących,parametrów pożarowych występujących substancji palnych,gęstości obciążenia ogniowego w strefie pożarowej lub w strefach pożarowych,kategorii zagrożenia ludzi, przewidywanej liczby osób na każdej kondygnacji i w poszczególnych pomieszczeniach,lokalizacji pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych zaklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem,podziału obiektu na strefy pożarowe,warunków ewakuacji, ze wskazaniem kierunków i wyjść ewakuacyjnych,miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, kurków głównych instalacji gazowej, materiałów niebezpiecznych pożarowo oraz miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,wskazania dojść do dźwigów dla ekip ratowniczych,hydrantów zewnętrznych oraz innych źródeł wody do celów przeciwpożarowych,dróg pożarowych i innych dróg dojazdowych, z zaznaczeniem wjazdów na teren ogrodzony
8.	Wskazanie osób lub podmiotów opracowujących instrukcję

• rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2024 r. poz. 1327),
• rozporządzenie ministra gospodarki z 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. nr 138, poz. 931),
• rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1225 ze zm.),
• rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2025 r. poz. 58),
• rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
• rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 740 ze zm.),
• rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 822 ze zm.),
• rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 607),
• rozporządzenie ministra zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. nr 81, poz. 716 ze zm.),
• rozporządzenie ministra zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 poz.1488 ze zm.),
• rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.),
• rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. nr 60, poz. 279 ze zm.),
• ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz.U. 2024 r. poz. 275 ze zm.),
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U z 2023 r. poz. 1465 ze zm.),
• ustawa z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 437),
• ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 2189 ze zm.).